“႐ိုဟင္ဂ်ာ” ဆိုတာဟာ လူမ်ဳိးတစ္မ်ဳိး ရဲ႕ အမည္မဟုတ္ပါဘူး၊ ႐ိုဟင္ဂ်ာ လူမ်ဳိး ဆုိတာလဲ မရွိခဲ့ပါဘူး၊ ဒါေပမဲ့ ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္ေတာေဒသအတြင္းမွာ ၀င္ေရာက္ ေနထုိင္လာတဲ့ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိး ေတြဟာ မိမိတို႔ကိုယ္တုိင္က “႐ိုဟင္ဂ်ာ”ဆိုတဲ့လူမ်ဳိး အျဖစ္အမည္ေျပာင္းၿပီးေနထိုင္ခ်င္တဲ့ ဆႏၵ ေတြက ဟိုးေရွးယခင္ကတည္းကရွိေနခဲ့ တာပါ။ “႐ိုဟင္ဂ်ာ” ဆုိတဲ့ေ၀ါဟာရ ဟာဟိုးေရွးယခင္ကတည္းကရွိေနတဲ့လူမ်ဳိး အမည္မဟုတ္ပဲ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးပညာတတ္ အသိုင္းအ၀န္းကတီထြင္ဖန္တီးလိုက္တဲ့ ေ၀ါဟာရအသစ္တစ္ခုသာျဖစ္ပါတယ္။
ရခိုင္ျပည္နယ္က ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္ေတာေဒသဟာဘဂ္လားေဒ့ရွ္ႏိုင္ငံ နဲ႔ နယ္နမိတ္ခ်င္းထိစပ္ေနတဲ့အတြက္ တစ္ဖက္ႏိုင္ငံကေန တျဖည္းျဖည္းစိမ့္ ၀င္အေျခခ်ေနထိုင္ၿပီးလ်င္ျမန္ပ်က္ျပားစြာ ေပါက္ဖြားလာတဲ့ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးေတြ အမ်ားစုေနထုိင္ရာေဒတစ္ခုျဖစ္လာခဲ့ပါ တယ္။ ဒီေန႔ ဒီအခ်ိန္မွာေတာ့ ဘူးသီးေတာင္ ေမာင္ေတာေဒသလူဦးေရရဲ႕ ၉၀ ရာခုိင္ ႏႈန္းေက်ာ္ဟာ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးေတြျဖစ္ေန ပါၿပီ။ ဒါေၾကာင့္ ဘူးသီးေတာင္ေမာင္ေတာ ေဒသဟာ ပထ၀ီႏုိင္ငံေရးသေဘာတရား အရလည္းေကာင္း၊ လူေနမႈသမုိင္းေၾကာင္း အရလည္းေကာင္း၊ လူမႈဆက္ဆံေရးနဲ႔ စိတ္ေနသေဘာထားအရလည္းေကာင္း ထူးျခားမႈေတြရွိေနတဲ့ေဒသတစ္ခုျဖစ္ပါ တယ္။
ဒီေန႔ အခ်ိန္အခါမွာေတာ့ ဘူးသီး ေတာင္ေမာင္ေတာေဒသမွာ အေျခစိုက္ ေနထိုင္လ်က္ရွိၾကတဲ့ “႐ိုဟင္ဂ်ာ” အမည္ ခံ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးမ်ားဟာ ဘယ္အခ်ိန္က တည္းက၀င္ေရာက္အေျခခ်ေနထိုင္လာခဲ့ ၾကတယ္ဆိုတာရယ္။ ဘယ္ေဒသကေန လာေရာက္ခဲ့ၾကတယ္ဆုိတာရယ္။ ဘယ္ လိုနည္းလမ္းေတြနဲ႔ ေရာက္ရွိလာခဲ့ၾက တယ္ဆုိတာရယ္ႏိုင္ငံသားအားလံုးအမွန္ အတုိင္းသိရွိဖို႔လိုအပ္ေနပါၿပီ။ ဒါမွလည္း သမိုင္းျဖစ္စဥ္မ်ားအေပၚမွာ အမွန္ကိုသိ ၿပီးဆံုးျဖတ္ႏုိင္ၾကမွာပါ။
ဒီလိုသမုိင္းျဖစ္စဥ္အမွန္ေတြကို သိရွိ နားလည္ၿပီး သေဘာေပါက္ႏိုင္ဖုိ႔ကလည္း ေရွးေခတ္ရခိုင္ျပည္သမုိင္း၊ ေခတ္ေဟာင္း ျမန္မာႏိုင္ငံေတာ္သမုိင္းေခတ္သစ္ျမန္မာ့ ႏုိင္ငံေရးသမိုင္းတို႔ကိုေလ့လာၾကည့္ဖုိ႔လုိ ပါတယ္။
ေရွးေခတ္ရခိုင္ျပည္သမုိင္းေတြရဲ႕ အဆုိအရ ရခိုင္ျပည္ (သို႔မဟုတ္) ေျမာက္ ဦးေခတ္အစပိုင္းမွာ မင္းေစာမြန္ ရခိုင္ထီး နန္းကိုျပန္လည္ရရွိဖို႔အတြက္ မူစလင္ ဘုရင္ (ေဂၚရ္ဘုရင္) က အကူအညီေပး ခဲ့တာကိုအေၾကာင္းျပဳၿပီးေတာ့ ((AD-1430)) ကစတင္ၿပီး ယခု (ဘဂ္လားေဒရွ္) ေဒသက မူစလင္ဘာသာ၀င္ေတြစတင္ၿပီး ၀င္ေရာက္လာေၾကာင္းေတြ႕ရပါတယ္။
ဒါအျပင္ ရခိုင္ဘုရင္မ်ားက ကၽြန္ အျဖစ္ဖမ္းဆီးေခၚေဆာင္လာတဲ့ မူစလင္ ဘာသာ၀င္ေတြ ေျမဒူးအဆက္အႏြယ္ မူစလင္ဘာသာ၀င္ေတြ ကမန္အဆက္ အႏြယ္ေတြဆိုၿပီး မူစလင္ဘာသာ၀င္ေတြ တျဖည္းျဖည္းမ်ားလာတာေတြ႕ရပါတယ္။
ခရစ္ႏွစ္ (၁၇၈၄) ခုႏွစ္မွာ အမရပူရ ျပည့္ရွင္ဘုိးေတာ္ဘုရားကရခိုင္ျပည္ကို သိမ္းၿပီးေနာက္ပိုင္း ျပည္တြင္းမၿငိိမ္သက္ မႈေတြ ပုန္ကန္ထႂကြမႈေတြကို ျမန္မာဘုရင္ တပ္မေတာ္မွ ႏွိမ္နင္းတုိက္ခိုက္အေရးယူ မႈမ်ားျဖင့္ ရခိုင္ျပည္ကလူအမ်ားအျပား အဲဒီတုန္းက အဂၤလိပ္ပိုင္နက္ျဖစ္တဲ့ အေရွ႕ဘဂ္လားေဒသ (ယခု ဘဂ္လားေဒရွ္႕) ကို ထြက္ေျပးခိုလႈံ႕ၾကပါတယ္။
သုေတသီ “ေကာလပ္”ရဲ႕ အဆုိအရ ရခိုင္ျပည္ကေန႔ အိႏ္ၵိယပိုင္အေရွ႕ဘဂ္လား ေဒသကိုထြက္ေျပးသူ (၂) သိန္းခန္႔ရွိ ေၾကာင္း မွတ္တမ္းတင္ေဖာ္ျပခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလိပ္-ျမန္မာပထမစစ္ပြဲအၿပီးမွာ ရခိုင္ ျပည္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးမွဴး “မစၥတာပါတင္” (Paton) ေရးတဲ့ ရခိုင္ျပည္အေၾကာင္းအစီ ရင္ခံခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီအစီရင္ခံစာကို ကိုးကား ၿပီး ေဒါက္တာ “ဘနာဂ်ီ” ကေဖာ္ျပရာမွာ ရခိုင္ျပည္နယ္တြင္ဘုိးေတာ္ဘုရားလက္ထက္ က ရခိုင္လူမ်ဳိးဦးေရ (၆၀၀၀၀) မူစလင္ ဘာသာ၀င္ဦးေရ (၃၀၀၀၀) ဗမာလူမ်ဳိး ဦးေရ (၁၀၀၀၀) စုစုေပါင္းလူဦးေရ (၁၀၀၀၀၀) ရွိေၾကာင္း ေရးသားခဲ့ပါတယ္။
ဒါေၾကာင့္ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၂၅) ခုႏွစ္ ခန္႔က ရခိုင္ျပည္နယ္မွာ မူစလင္ဘာသာ ၀င္ဦးေရ (၃၀၀၀၀)ခန္႔ရွိေနတယ္လို႔ယူဆ ႏိုင္ပါတယ္။
ဒါအျပင္ ကမန္အဆက္အႏြယ္နဲ႔ ေျမဒူးအဆက္အႏြယ္မူစလင္ဘာသာ၀င္ ဦးေရက သံတြဲခ႐ိုင္မွာ (ခရစ္ႏွစ္ ၁၈၂၅) ခုႏွစ္မွာ အုပ္စုႏွစ္စုေပါင္း (၁၅၀၀) ခန္႔ ရွိခဲ့ၿပီး (၁၈၇၂) ခုႏွစ္မွာ (၁၅၈၇)ဦး၊ (၁၉၀၁)ခုႏွစ္မွာ (၃၀၀၀) ဦးနဲ႔ (၁၉၁၀) ခုႏွစ္မွာ (၃၆၇၆) ဦးရွိခဲ့ေၾကာင္း မွတ္တမ္း မ်ားအရ သိရွိရပါတယ္။
ခရစ္ႏွစ္ (၁၈၂၆) ခုႏွစ္မွာ ရခိုင္ ျပည္နယ္ကို ျမန္မာဘုရင္လက္ထဲကေန ၿဗိတိသွ်တို႔က သိမ္းယူသြားခဲ့ပါတယ္။ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ သိမ္းယူပိုင္ဆုိင္ကာစက ရခိုင္ ျပည္နယ္မွာ ရခိုင္လူမ်ဳိးလူဦးေရအလြန္ တရာနည္းပါးခဲ့ပါတယ္။ အဂၤလိပ္လက္ ေအာက္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအသင့္အတင့္တည္ ၿငိမ္လာတဲ့အခါမွာေတာ့ အေရွ႕ဘဂ္လား ေဒသကိုထြက္ေျပးတိမ္းေရွာင္သြားခဲ့ၾက တဲ့ ရခိုင္စစ္ေျပးဒုက္ၡသည္ေတြ မိမိတို႔ ဇာတိရပ္ရြာမ်ားကို ျပန္လည္၀င္ေရာက္ အေျခခ်ေနထုိင္ခဲ့ၾကပါတယ္။ ခရစ္ႏွစ္ (၁၈၃၁) မွ (၁၉၁၁) ခုႏွစ္အထိ စစ္ေတြ ဆုိင္မွာ တုိးတက္လာတဲ့ လူဦးေရကို မစ္ၥတာစမတ္ (ွာနမအ) က မွတ္တမ္းတင္ ခဲ့ရာမွာ (၁၈၃၂) ခုႏွစ္မွာ (၁၀၈၆၄၅) ဦးရွိရာမွ (၁၉၁၁) ခုႏွစ္မွာ (၅၂၉၉၄၃) ရွိလာေၾကာင္း ေတြ႕ရပါတယ္။
ၿဗိတိသွ်အစိုးရလက္ထက္မွာ အုပ္ခ်ဳပ္ ရတဲ့ စရိတ္ေတြကာမိေစရန္နဲ႔ ၎င္းတို႔ရဲ႕ အက်ဳိးစီးပြားေရးအတြက္ အခြန္အေကာက္ မ်ားမ်ားရေအာင္လုိ႔ ေျမၾသဇာေကာင္းၿပီး လက္ေျမေျမာက္မ်ားစြာရွိတဲ့ ရခိုင္ျပည္ နယ္မွာလယ္ယာစိုက္ပ်ဳိးေရးလုပ္ငန္းကို အစြမ္းရွိသမွ်တိုးခ်ဲ႕လုပ္ကိုင္ေစခဲ့ပါတယ္။ ေတာင္သူလယ္သမားေတြ ေျမလြတ္ေျမ ႐ိုင္းေတြတုိးခ်ဲ႕လုပ္ကိုင္ႏိုင္ေအာင္လို႔ခရစ္ (၁၈၃၄) ခုႏွစ္မွာ (ရခိုင္ျပည္၊ ဂရံႀကီးနည္း ဥပေဒ)ကို ထုတ္ျပန္ခဲ့ပါတယ္။ တဆက္ တည္းမွာလဲ ရခိုင္ေဒသမွာ (တံခါးမရွိ၊ ဓားမရွိ၊ လူ၀င္၊ လူထြက္ေပၚလစီ) ကို က်င့္သံုးခဲ့ၿပီး အိႏ္ၵိယအေရွ႕ဘဂ္လား၊ စစ္ တေကာင္းေဒသတုိ႔မွ ဘဂါလီကုလားလူ မ်ဳိးမ်ား မဒရပ္နယ္မွ ဆူရိယာကုလားမ်ား ရခိုင္ေဒသအတြင္းကို အတားအဆီးမဲ့စြာ စိတ္တိုင္းက်၀င္ေရာက္ေနထုိင္ခြင့္ျပဳခဲ့ပါ တယ္။ ဒါေၾကာင့္ အဲဒီအခ်ိန္ကာလက ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္းကို သာမန္အားျဖင့္ တစ္ႏွစ္၊ တစ္ႏွစ္မွာ စစ္တေကာင္းေဒသ နဲ႔ အေရွ႕ဘဂ္လားေဒသကဘဂါလီလူမ်ဳိး (၄၀၀၀၀) ခန္႔ စစ္ေတြခ႐ိုင္ကို ၀င္ေရာက္ လာခဲ့ၾကပါတယ္။ စစ္ေတြခ႐ိုင္တစ္ခုလံုး မွာ ခရစ္ (၁၈၉၁) ခုႏွစ္မွာ လူဦးေရ (၄၁၆၃၀၅) ဦးရွိခဲ့ရာကေန ခရစ္ႏွစ္ (၁၉၀၁) မွာ (၅၂၉၉၄၃) အထိ တုိးတက္ မ်ားျပားလာတာဟာ ဘဂ္လားေဒသက၀င္ လာတဲ့ ဘဂါလီလူမ်ဳိးေတြေၾကာင့္ပဲျဖစ္ ပါတယ္။
ခရစ္ႏွစ္ (၁၉၀၁) ခုႏွစ္ကစၿပီး ရခိုင္ ေဒသအသီးသီးမွာ လူဦးေရးတုိးပြားမႈေတြ ျဖစ္ေပၚခဲ့ပါတယ္။ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္မွာ (၂) ရာခိုင္ႏႈန္းအထိ တိုးပြားၿပီး လူဦးေရ တုိးပြားမႈအမ်ားဆံုးၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။ ၿမိဳ႕ေဟာင္း (ေျမာက္ဦး)ၿမိဳ႕နယ္မွာ (၁၆) ရာခိုင္ႏႈန္း၊ မင္းျပားၿမိဳ႕နယ္မွာ (၁၄) ရာ ခိုင္ႏႈန္းတိုးပြားခဲ့ပါတယ္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕ကို လူဦးေရသန္းေခါင္စာရင္းေကာက္ယူတဲ့ အခါမွာေတာ့ စစ္တေကာင္းသားေတြ လူဦးေရအမ်ားအျပားရွိေနခ်ိန္နဲ႔ တိုက္ဆုိင္ ေနခဲ့ပါတယ္။ စစ္ေတြၿမိဳ႕နယ္ရဲ႕ အၿမဲတမ္း လူဦးေရဟာ (၂၅၀၀၀) ဦးထက္မေက်ာ္လြန္ တဲ့အတြက္ တစ္စတုရန္းမုိင္မွာ လူဦးေရ (၂၃၀) ရွိေနခဲ့တဲ့ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္ဟာ စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာ တရားမ၀င္ ၀င္ေရာက္ ေနထိုင္လာေသာ ဘင္ဂါလီမ်ားေၾကာင့္ လူဦးေရ အထူထပ္ဆံုးၿမိဳ႕နယ္ျဖစ္ခဲ့ပါ တယ္။ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္ရဲ႕ နယ္စပ္က လည္း စစ္တေကာင္းျဖစ္ေနတာေၾကာင့္ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္ရဲ႕ လူဦးေရအမ်ားစု က စစ္တေကာင္းသားေတြ ျဖစ္တယ္လို (မစၥတာ အာရဘီစမတ္) ကေရးသားရွင္း ျပထားခဲ့ပါတယ္။
မူစလင္လူဦးေရးတုိးလာတဲ့အေၾကာင္း နဲ႔ ပတ္သက္ၿပီး (မစၥတာစမတ္)က ““မဟာ ေမဒင္မ်ားသည္ (စစ္ေတြခ႐ိုင္)တြင္ (၁၈၇၂) ခုႏွစ္က (၅၈၂၅၅) ဦးရွိခဲ့ရာမွ (၁၉၀၁) ခုႏွစ္တြင္ (၁၇၈၆၄၇) ဦးအထိ တုိးလာေပသည္။ ၎တို႔အနက္ေယာက်ာ္း အမ်ားအျပားမွာ အလုပ္ရာသီ၌ စစ္တ ေကာင္းမွ ၀င္လာသူမ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အမွန္အတုိင္းေျပာရလွ်င္ ၎တုိ႔သည္ ရခိုင္ျပည္သားမ်ားမဟုတ္ၾကေပ။ ဘူးသီး ေတာင္ၿမိဳ႕နယ္သည္လည္း စစ္တေကာင္း သား၀င္လာသူမ်ားကိစၥ၌ ေမာင္ေတာထက္ မ်ားစြာမေလ်ာ့နည္းေခ်။ စစ္တေကာင္း မွ အသစ္၀င္လာသူမ်ားကို စစ္ေတြခ႐ိုင္ ၿမိဳ႕နယ္တိုင္းလိုလို၌ ေတြ႕ရေပလိမ့္မည္””လုိ႔ မွတ္တမ္းတင္ထားခဲ့ပါတယ္။
ဒီေနရာမွာ အေၾကာင္းသင့္လ႔ို စစ္ ေတြခ႐ိုင္အတြင္းကို စစ္တေကာင္းသား မူစလင္ေတြအလံုးအရင္းနဲ႔ ၀င္ေရာက္ လာႏုိင္ျခင္းအေၾကာင္းရင္းကို စိစစ္ၾကည့္ ရင္အေျခခံအခ်က္ (၃) ခ်က္ရွိေၾကာင္း ေတြ႕ရမွာျဖစ္ပါတယ္။
ဒုတိယ အခ်က္ကေတာ့ စူးအက္ တူးေျမာင္းဖြင့္တဲ့ကိစၥနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေနပါ တယ္။ သမုိင္းပါေမာကၡ “ေဒါက္တာ ေက်ာ္သက္”က ျမန္မာႏိုင္ငံ စီးပြားေရး ေလာကေျပာင္းလဲမႈ၌အီဂ်စ္ႏိုင္ငံစူးအက္ တူးေျမာင္းဖြင့္ၿပီးသည့္ေနာက္ပိုင္း (၁၈၇၁) ခုႏွစ္မွစတင္လာသည္ဟုဆိုရ သည္။ လို႔ေကာက္ခ်က္ခ်ၿပီး ျမန္မာႏုိင္ငံ ၏အေရးပါအရာေရာက္ဆံုးေသာ တိုးတက္ မႈသည္ ဆန္စပါးစိုက္ပ်ဳိးျခင္းလုပ္ငန္းမွာ ျပည္ပေရာင္းခ်ျခင္းလုပ္ငန္းတုိ႔ျဖစ္ေပသည္ ဆန္စပါးတိုးလာရျခင္းႏွင့္ ျပည္ပေရာင္း ခ်မႈတုိးလာရျခင္းတို႔သည္စူးအက္တူး ေျမာင္းေဖာက္လုပ္ၿပီးမွသာ က်ယ္ျပန္တိုး တက္လာေလသည္”ဟုဆိုခဲ့ပါတယ္။
ရခိုင္ျပည္နယ္ဟာလည္း ဆန္စပါး စိုက္ပ်ဳိးျခင္းလုပ္ငန္းကိုတိုးခ်ဲ႕ခဲ့တဲ့အတြက္ ေၾကာင့္ စီးပြားေရးဖြံ႕ၿဖိဳးတုိးတက္လာခဲ့ပါ တယ္။ ေတာ႐ိုင္းမ်ားကို ခုတ္တြင္ရွင္းလင္း ၿပီး လယ္ယာေျမသစ္မ်ားကို ႏွစ္စဥ္တိုးခ်ဲ႕ လုပ္ကိုင္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ လယ္ယာလုပ္ ငန္းအတြက္ေတာ႐ိုင္းခုတ္တြင္ ေျမတူး၊ ဆည္ဖုိ႔၊ စပါးရိတ္သိမ္းစတဲ့ အလုပ္ေတြ အတြက္ အလုပ္ၾကမ္းသမားေတြအမ်ား အျပားလိုအပ္ခဲ့တဲ့အတြက္လုပ္ခခ်ဳိသာတဲ့ စစ္တေကာင္းသားဘင္ဂါလီမ်ားကို ငွားရမ္း သံုးစြဲခဲ့ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္လည္းစစ္တ ေကာင္းသား ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးမ်ားဟာ လယ္ယာလုပ္ငန္းရာသီမွာ အလံုးအရင္း နဲ႔ ၀င္ေရာက္လာခဲ့ၾကပါတယ္။ ၀င္ေရာက္ လာတဲ့ သူေတြထဲက တခ်ဳိ႕တစ္ေလသာ ျပန္သြားၾကၿပီး က်န္ခဲ့တဲ့ ဘဂါလီေတြက ေတာ့ ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္းမွာ အိုးအိမ္ အတည္တက်နဲ႔ ေနထိုင္ၾကပါေတာ့တယ္။ ဒါေၾကာင့္ စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာ မူစလင္ဦးေရ ႏွစ္စဥ္တုိးတက္လာတာျဖစ္ပါတယ္။
တတိယအခ်က္ကေတာ့ ေဒသခံတို႔ ရဲ႕ ပ်င္းရိမႈ၊ ၀ီရိယနည္းမႈတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ ပါတယ္။ ကာယအင္အားျဖင့္လုပ္ရတဲ့ လယ္ယာအလုပ္ၾကမ္းမ်ားဟာ အလြန္ ပင္ပန္းတဲ့ အလုပ္မ်ားျဖစ္ပါတယ္။ ေဒသခံ ေတြက ေျမတူး၊ တာဆည္၊ စပါးရိတ္စတဲ့ အလုပ္ၾကမ္းေတြကိုတတ္ႏုိင္သမွ်ေရွာင္ ၾကပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ လယ္ယာတုိးခ်ဲ႕ လုပ္ဆုိင္သူေတြဟာ လုပ္ခသက္သာတဲ့ စစ္တေကာင္းသား ဘင္ဂါလီကုလားမ်ား ကို လိုလိုခ်င္ခ်င္ငွားရမ္းခိုင္းေစရာကရွိေန မျပန္ေတာ့ဘဲ အေျခခ်ေနထိုင္လာျခင္း ကလဲ ရခိုင္ေဒသမွာ မူစလင္လူဦးေရတုိး လာရျခင္းရဲ႕ အေျခခံအေၾကာင္းတစ္ခ်က္ ျဖစ္ခဲ့ပါတယ္။
အဲဒီလို စစ္တေကာင္းသားမူစလင္ မ်ားႏွစ္စဥ္တုိးလာတဲ့အတြက္ေၾကာင့္ ေဒသခံရခိုင္လူမ်ဳိးေတြအတြက္ေနာင္ကာလ မွာ အႏၱရာယ္ႀကီးျဖစ္လာေစႏိုင္တယ္လို႔ ၿဗိတိသွ်အာဏာပိုင္ေတြသတိထားမိလာ ပါတယ္။ ဒါေၾကာင့္ (၁၉၃၉) ခုႏွစ္မွာ စုံစမ္းေရးေကာ္မရွင္တစ္ခုကို ဖြဲ႕စည္းၿပီး ေတာ့ စုံစမ္းခိုင္းခဲ့ပါတယ္။ အဲဒီစုံစမ္းေရး အဖြဲ႕ရဲ႕ အစီရင္ခံစာေကာက္ႏႈတ္ခ်က္ မ်ားကေတာ့ ေအာက္ပါအတုိင္းျဖစ္ပါ တယ္။
(၁၉၃၉) ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာျပည္၊ ၿဗိတိသွ်အစိုးရက ျမန္မာႏိုင္ငံသို႔ေရာက္ရွိ လာေသာ အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသားမ်ားႏွင့္ ပတ္သက္၍ စုံစမ္းစစ္ေဘးေရးေကာ္မရွင္ တစ္ရပ္ဆိုဖြဲ႕စည္းေပးသည္။ ယင္းေကာ္ မရွင္တြင္ မင္းႀကီးမစ္ၥတာဂ်ိမ္းအက္စ္ကခံက ဥက္ၠ႒အျဖစ္ေဆာင္ရြက္၍ ဦးတင္ထြဋ္ႏွင့္ မစ္ၥတာအာရ္ဒီဆုိင္း (ရန္ကုန္တက္ၠသိုလ္ ပါေမာက္ၡ)တို႔က အဖြဲ႕၀င္မ်ားအျဖစ္ပါ၀င္ ခဲ့ၾကသည္။
ထိုေကာ္မရွင္၏ အစီရင္ခံစာ အခန္း (၇)၊ စာမ်က္ႏွာ (၄၉)တြင္ (၁၉၃၁) ခုႏွစ္ ၌ ေကာက္ယူေသာသန္႔ေခါင္စာရင္းမ်ား အရ ရခိုင္တုိင္းသို႔၀င္ေရာက္လာေသာ အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသားမ်ား စာရင္းကို ေအာက္ပါအတုိင္းေဖာ္ျပအပ္ပါသည္။
ရခိုင္တုိင္းလူဦးေရ ၁၀၀၈၅၃၈
အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသားဦးေရး ၂၁၇၈၀၁
ခ႐ိုင္အလိုက္ပ်ံ႕ႏွံ႔ေနထုိုင္ၾကေသာ အိႏ္ၵိယ တုိင္းရင္းသားဦးေရမွာေအာက္ပါအတုိင္း ျဖစ္သည္။
(၁) စစ္ေတြခ႐ိုင္ ၂၁၀၉၉၀
(၂) ရခိုင္ေတာင္တန္းေဒသ ၅၀၀
(၃) ေက်ာက္ျဖဴခ႐ိုင္ ၄၃၂၁
(၄) သံတြဲခ႐ိုင္ ၁၉၉၀
စုစုေပါင္း ၂၁၇၈၀၁
စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာလူဦးေရ (၆၃၇၅၈၀) ေယာက္ရွိတဲ့အနက္ (၂၁၀၉၉၀) ေယာက္ ဟာ အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသား ဘင္ဂါလီမ်ား ျဖစ္ၾကပါတယ္။ အဲဒီစာရင္းေတြအရ စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာေနထိုင္တဲ့ အိႏ္ၵိယတုိင္း ရင္းသားဘင္ဂါလီမ်ားဟာ ထိုစဥ္ကရခိုင္ တစ္တုိင္းလံုးမွာရွိတဲ့ အိႏ္ၵိယတုိင္းသား မ်ားရဲ႕ ( ) ရာခိုင္ႏႈန္းအထိရွိခဲ့ပါတယ္။
ဆူရီယာကုလားမ်ားမွာ အိႏ္ၵိယမွာ ေမြးဖြားခဲ့ၾကၿပီး အားလံုးလိုလိုေယာက်္ား မ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။ စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာ ေနထုိင္ၾကတဲ့ အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသားမ်ား အနက္ (၈၈) ရာခိုင္ႏႈန္းဟာ စစ္တေကာင္း သား ဘင္ဂါလီကုလားမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။
(၁၉၃၁) ခုႏွစ္သန္းေကာင္စာရင္း အရ စစ္ေတြခ႐ိုင္မွာ ၀င္ေရာက္ေနထိုင္ တဲ့ ဘဂါလီလူမ်ဳိးကုလားအလုပ္သမား (၇၁၃၀၆) ေယာက္ရွိတဲ့အနက္ (၆၉၄၆) ေယာက္ဟာ ေအာက္ပါလုပ္ငန္းမ်ားမွာ ၀င္ေရာက္လုပ္ကိုင္ၾကတာေတြ႕ရပါတယ္။
(၁) စိုက္ပ်ဳိးေရး ၄၂၉၄၇ ေယာက္
(၂) စာေရးစာခ်ီ ၇၄၄ ေယာက္
(၃) လက္မႈပညာသည္ ၃၃၄၇ ေယာက္
(၄) ကၽြမ္းက်င္သူႏွင့္ တ၀က္တပ်က္ကၽြမ္း က်င္ေသာ အလုပ္သမား ၁၆၄၂၆ ေယာက္
(၅) ကုန္သည္မ်ားႏွင့္ ကုန္သည္မ်ားက လုပ္ကိုင္သူမ်ား ၁၉၉၄ ေယာက္
စုစုေပါင္း ၆၉၄၆၁ ေယာက္
အထက္ပါစာရင္းမ်ားအနက္ ကုလား လူမ်ဳိး (၉၄၄) ေယာက္ဟာ ကိုယ္ပိုင္ လယ္ယာလုပ္ကိုင္သူမ်ားျဖစ္တာေတြ႕ရ တဲ့အတြက္ အေျခခ်၀င္ေရာက္ေနထုိင္ တဲ့ ဘင္ဂါလီလူမ်ဳိးေတြ ေျမယာပိုင္ဆုိင္မႈ ေတြရွိလာတာေတြ႕ရပါတယ္။ (၁၂၈၄၈) ေယာက္ကာ သူတစ္ပါးလယ္ယာကို လုပ္ကိုင္သူမ်ားျဖစ္ၿပီး (၁၉၄၃၆) ေယာက္ ဟာ လယ္စာရင္းငွားမ်ားျဖစ္ၾကပါတယ္။
(၁၉၃၁) ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စာရင္းကို (၁၉၃၁) ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္၀ါရီလ (၂၄) ရက္ ေန႔၌ ေကာက္ယူခဲ့ရာ စပါးရိတ္သိမ္းၿပီး ခ်ိန္ျဖစ္သည့္အေလ်ာက္အခ်ဳိ႕ေသာ စစ္တေကာင္းကုလားတုိ႔မွာ စစ္ေတြပတ္ ၀န္းက်င္မွာရွိတဲ့ ဆန္စက္ေတြမွာ၀င္ ေရာက္လုပ္ကိုင္ေနၾကပါတယ္။ တခ်ဳိ႕က လည္းေလွသမားေတြအျဖစ္လုိက္ပါၿပီးေတာ့ တျခားၿမိဳ႕ရြာမ်ားသို႔ သြားေရာက္ေနဆဲ အခ်ိန္လဲျဖစ္ေနပါတယ္။
ျပည္သူ႔က်န္းမာေရးဌာနၫႊန္ၾကား ေရး၀န္၏ (၁၉၃၀-၃၁) ခုႏွစ္ အစီရင္ခံ စာတြင္ ေဖာ္ျပထားခ်က္အရသာမန္အား ျဖင့္ တစ္ႏွစ္လွ်င္စစ္တေကာင္းသားဘဂါလီ ကုလားေပါင္း (၄၀၀၀၀) ခန္႔ စစ္ေတြခ႐ိုင္ သို႔၀င္ေရာက္ေလ့ရွိေၾကာင္းေဖာ္ျပထား တာေတြ႕ရပါတယ္။
(၁၉၃၁) ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စာရင္း ေကာက္ယူခ်ိန္မွာ စစ္ေတြခ႐ိုင္အတြင္းမွာ အိႏ္ၵိယတုိင္းရင္းသားေယာက်္ား (လူမ်ဳိး ေပါင္းစုံ) (၂၅၁၉၄၅) ေယာက္ရွိတယ္လို႔ ေဖာ္ျပထားတယ္။
(၁၉၃၄) ခုႏွစ္တြင္ ရခိုင္တုိင္းအတြင္း ကို၀င္ေရာက္လာတဲ့ စစ္တေကာင္းသား ကုလားဦးေရ (၂၀၀၀၀) ျဖစ္တယ္လို႔ေဖာ္ ျပထားပါတယ္။
စုံစမ္းေရးေကာ္မရွင္ရဲ႕ တင္ျပခ်က္ ထဲမွာ ရခိုင္တုိင္းအတြင္းသို႔ ႏွစ္စဥ္ႏွစ္တိုင္း စစ္တေကာင္းကုလားမ်ား အမ်ားအျပား ၀င္ေရာက္ေနျခင္းအတြက္ တိုင္းရင္းသား ရခိုင္လူမ်ဳိးေတြမဆုိထားနဲ႔ ရခိုင္မွာအစဥ္ တစိုက္ေနထုိင္ခဲ့ၾကတဲ့ကုလားမ်ားကပင္ မႏွစ္ၿမိဳ႕ၾကတာေၾကာင့္ ယခုအတုိင္းရခိုင္သို႔ စစ္တေကာင္းဘဂါလီကုလားမ်ားအဆက္ မျပတ္၀င္လာေနျခင္းကို မတားဆီးခဲ့ပါ က ေနာင္အနာဂတ္တြင္ လူမ်ဳိးေရးအဓိက ဂုဏ္မ်ား ျဖစ္ပြားမည္ကို စိုးရိမ္ရေၾကာင္း နဲ႔ သက္ေသမ်ားအားလံုးက စစ္တေကာင္း မွ ဘဂါလီကုလားမ်ား၏၀င္ေရာက္မႈ ကိုတားဆီးသင့္ေၾကာင္းအႀကံျပဳခဲ့ၾကပါတယ္။
ရခိုင္ေဒသမွာရွိတဲ့ ေဒသခံလကူလီ မ်ားက စစ္တေကာင္းသားကုလားမ်ား လိုအပင္ပန္းခံၿပီး အလုပ္မလုပ္ခ်င္ၾက ေၾကာင့္ စစ္တေကာင္းကုလားမ်ားသည္ အခေႂကြးေငြနည္းပါးေသာ္လည္း အလုပ္ ပို၍ ေပးလိုက္လ်င္ စစ္တေကာင္းကုလား မ်ားလုပ္မည့္ေနရာမ်ားတြင္ ယင္းတို႔၀င္ ေရာက္လုပ္ကိုင္ႏုိင္ၾကလိမ့္မယ္လုိ႔ယူဆခဲ့ ၾကပါတယ္။
ရခိုင္တုိင္းအတြင္း လယ္ယာစိုက္ပ်ဳိး ႐ုပ္သိမ္းခ်ိန္မ်ားမွာ စစ္တေကာင္းကုလား အလုပ္သမားမည္မွ်အလိုရွိသည္ မည္မွ် ၀င္ေရာက္လုပ္ကိုင္ခြင့္ျပဳမည္ဟု စီမံကိန္း ခ်မွတ္ေဆာင္ရြက္သင့္ေၾကာင္း အုပ္ခ်ဳပ္ ေရးပိုင္းမွ ထိုသို႔စီမံကိန္းခ်မွတ္လုပ္ေဆာင္ လွ်င္ ရခိုင္တုိင္းသို႔ႏွစ္စဥ္၀င္ေရာက္လာ ေသာ စစ္တေကာင္းကုလားဦးေရသိသိ သာသာက်ဆင္းသြားေပလိမ္မည္ဟုတင္ ျပၾကပါတယ္။
သက္ေသအားလံုးတို႔က ရခိုင္တုိင္း အတြင္းသို႔၀င္ေရာက္လာၾကေသာ စစ္တေကာင္းဘဂါလီကုလားမ်ားကို ကန္႔သတ္တားျမစ္သင့္ၿပီဟု တညီတၫြတ္ တည္းတင္ျပၾကပါတယ္။ ၀င္လာမစဲျဖစ္ ေနတဲ့ ကုလားအုပ္စုမ်ားကို ၿဗိတိသွ်တုိ႔ စိုးရိမ္လာၾကၿပီး စုံစမ္းေရးျပဳလုပ္ခဲ့ရာ၌ ဒုတိယကမၻာစစ္ႀကီးျဖစ္ပြားလာတဲ့အတြက္ မည္သို႔မွ်အေကာင္အထည္ေဖာ္ေဆာင္ ရြက္ႏိုင္ျခင္းမရွိခဲ့ပါဘူး။
အဲဒီကိစၥရဲ႕ အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ ဒုတိယကမၻာစစ္အတြင္းမွာ (၁၉၄၂) ခုႏွစ္ ၌ ပထမအႀကိမ္ (ကုလား၊ ရခိုင္) အဓိက ႐ုဏ္းျဖစ္ပြားလာခဲ့ရပါေတာ့တယ္။
ျပဳစုေရးသားသူ
ႏိုင္ထက္ရွိန္ (ဟသၤာတ)
