အမည္ခံရိုဟင္ဂ်ာ (ေခၚ) ဘဂၤလီမ်ားအေရးႏွင့္ အနာဂတ္ရခိုင္ျပည္နယ္ ( ပ+ဒု)

ေလ့လာသုတစ်ဦး

 
အနာဂတ္ ျမန္မာႏိုင္ငံေရးႏွင့္ ရခိုင္ႏုိင္ငံေရးတြင္ ႀကီးမားေသာႏိုင္ငံေရးျပႆနာ တခုေပၚေပါက္ လာႏိုင္မည့္ကိစၥမွာ ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္းဝင္ေရာက္ေနေသာ ဘဂၤလီ မူဆလင္ ဘာသာဝင္တို႔၏ ျပႆနာျဖစ္သည္။ လက္႐ွိ ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ    ႏိုင္ငံတကာ အခင္းအက်င္းတြင္လည္း  ရိုဟင္ဂ်ာေခၚ ဘဂၤလီတို႔၏ ႏိုင္ငံေရးဆိုင္ရာ      အျမတ္ထုတ္မႈကို ေန႔စဥ္ႏွင့္အမွ် ေတြ႕ေနၾကရပါသည္။ ဤကိစၥႏွင့္ပတ္သတ္၍ ျပည္ပေရာက္   ျမန္မာ့ႏိုင္ငံေရးေခါင္းေဆာင္မ်ား အေနျဖင့္လည္း သမိုင္းမွန္ကို သိ႐ွိထားရန္ လုိအပ္ေပသည္။ ရခိုင္ျပည္အတြင္းဝင္ေရာက္ေနေသာ (Bengali) ျပႆနာသည္ ရခိုင္လူမ်ဳိးတခုတည္း၏ သီးျခားျပႆနာ မဟုတ္ဘဲျပည္ေထာင္စုအတြင္း ေနထိုင္ေသာ တိုင္းရင္းသားအားလံုး၏ ျပႆနာျဖစ္ေၾကာင္းကိုသိ႐ွိထားရန္ လိုအပ္ေပသည္။

ရခိုင္သမိုင္းကိုျပန္ၾကည့္ပါက ေအဒီ (၁၇၈၄) မတိုင္မီ ရခုိင္သည္ လြတ္လပ္ေသာ သီးျခား ႏိုင္ငံတခုျဖစ္သည္။[1] (၁၈၂၄-၁၈၂၆) ပထမအဂၤလိပ္-ျမန္မာစစ္အၿပီးတြင္ အဂၤလိပ္တို႔၏ လယ္ယာစိုက္ပ်ဳိးေရးတြင္ အသံုးျပဳရန္အတြက္ ဘဂၤလားေဒ့ရွ္မွ လယ္ကူလီ အေျမာက္အမ်ား ေခၚသြင္းခဲ့သည္။ ၄င္းတို႔ေခၚသြင္းခဲ့ေသာ ဘဂၤလီတို႔သည္ ရခိုင္ျပည္ေမယုျမစ္ဝွမ္းေဒသတြင္ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ၄င္းတို႔မ်ဳိး႐ိုးမွ ေပါက္ဖြားလာသူမ်ားကို စစ္တေကာင္း ဘဂၤလီမူဆလင္မ်ားဟု ေခၚေဝၚၾကသည္။ ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္း႐ွိ မူဆလင္မ်ားက္ို အုပ္စုေလးခုခြဲျခားႏိုင္သည္။ ၄င္းအုပ္စုေလးခုမွာ ေမယုျမစ္ဝွမ္းေဒသ႐ိွ စစ္တေကာင္းအႏြယ္ဝင္ ဘဂၤလီမူဆလင္မ်ား၊ ေျမာက္ဦးႏွင့္ေက်ာ္ေတာ္ၿမိဳ႕နယ္မ်ားအတြင္းေနထိုင္ၾကသည့္ ေျမာက္ဦး ေခတ္ (၁၄၃၀-၁၇၈၄) မွ ဆင္းသက္လာသည့္ မူဆလင္မ်ား၊ ရမ္းၿဗဲကၽြန္း႐ွိ ေအဒီ (၁၆၆၀) ခုႏွစ္အတြင္း ဝင္ေရာက္ လာသည့္ ကမန္ (ေခၚ) မဂိုေလးကိုင္စစ္သည္ေတာ္မ်ား ႏွင့္ သံတြဲၿမိဳ႕နယ္အတြင္း ရခိုင္ျပည္အား ဘိုးေတာ္တရား ဝင္ေရာက္သိမ္းပို္က္စဥ္ ဗမာစစ္တပ္ႏွင့္ အတူပါလာသည့္ ေျမဒူးမူဆလင္မ်ား ျဖစ္ၾကသည္။

မူဆလင္မ်ား ရခိုင္ျပည္သို႔ဝင္ေရာက္လာျခင္းကို ေလ့လာခ်က္
႐ိုဟင္ဂ်ာ ဆိုေသာ ေဝါဟာရအသံုးအႏႈန္းကို (၁၉၅၀) မတိုင္မီ မည့္သည့္သမိုင္းဆိုင္ရာ အေထာက္အထားတြင္မွ ေတြ႕ရမည္ မဟုတ္ေပ။ (၁၉၅၀) ျပည့္ႏွစ္ကာလမ်ားအတြင္း ဘဂၤလီတစုမွအဆိုပါ ေဝါဟာရကို တီထြင္ခဲ့ျခင္းျဖစ္သည္။ ေျမာက္ဦးေခတ္ကို စတင္တည္ေထာင္ခဲ့သည့္ မင္းေစာမြန္သည္ ဘဂၤလားေဒသတြင္ ဆူလတန္၏ အကူအညီျဖင့္ ရခိုင္ထီးနန္းကို ျပန္လည္သိမ္းပိုက္ခဲ့သည္။ မင္းေစာမြန္အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ ကာလအတြင္း မူဆလင္ဘာသာဝင္မ်ားကို ေျမာက္ဦးၿမိဳ႕အျပင္ဘက္အရပ္၌ ေနထိုင္ခြင့္ေပးခဲ့သည္။ ရခိုင္ျပည္အတြင္း ပထမဆံုးမူဆလင္ ဘာသာဝင္မ်ား အေျခခ်ေနထိုင္ျခင္းျဖစ္သည္။ (၁၇) ရာစု အလယ္ပိုင္းတြင္လည္း မူဆလင္ဘာသာဝင္မ်ား ဝင္ေရာက္လာခဲ့သည္။ ေပၚတူဂီ ပင္လယ္ဓါးျပမ်ားသည္ ဘဂၤလားေဒသ႐ွိ လူမ်ားကိုဖမ္းဆီးၿပီး ရခိုင္ဘုရင္ထံ ကၽြန္မ်ားအျဖစ္ေရာင္းခ်ခဲ့သည္။ ၄င္းေက်းကၽြန္အမ်ားစုကို လယ္ယာလုပ္ငန္းခြင္၌ အသံုးျပဳခဲ့သည္။[2]



ဘုရင္အပါး၌ အခစားခဲ့သူမ်ားလည္္း အနည္းအက်ည္း ႐ွိမည္ဟု သမိုင္းပညာ႐ွင္ (Talish) မွတင္ျပခဲ့သည္။[3] ႐ႈပ္ေထြးဖြယ္ရာ အေထာက္အထားတခုျဖစ္သည့္ ရခိုင္ဘုရင္မ်ား မူဆလင္ဘြဲ႕ အမည္ခံယူမႈႏွင့္ပတ္သတ္၍ သမိုင္း ပညာ႐ွင္ (Charney) မွ ရခိုင္ဘုရင္၏ အုပ္ခ်ဳပ္နယ္ပယ္၌ ဘဂၤလားေဒသပါဝင္သည့္အတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၌ လြယ္ကူ ေစေရးအတြက္ မူဆလင္ဘြဲ႕ကို ခံယူခဲ့ျခင္းျဖစ္မည္ဟု တင္ျပခဲ့သည္။[4] ဗမာဘုရင္ အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ကာလအတြင္း အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ရက္စက္ၾကမ္းၾကဳတ္မႈေၾကာင့္ ရခိုင္လူမ်ဳိးအေျမာက္အမ်ားသည္ အဂၤလိပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးေအာက္႐ွိ ဘဂၤ လားနယ္သို႔ ထြက္ေျပးခိုလံႈခဲ့ၾကရသည္။[5] ၿဗိတိသၽွအေ႐ွ႔အိႏိၵယ ကုမၸဏီ၏မွတ္တမ္းမ်ားအရ ရခိုင္လူမ်ဳိး (၃၅၀၀၀) ေက်ာ္သည္(၁၇၉၉)ႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ေအာက္႐ွိ စစ္တေကာင္းေဒသသို႔ ခိုလႈံလာခဲ့ၾကသည္ဟု မွတ္တမ္း တင္ခဲ့ၾကသည္။[6] ျမန္မာဘုရင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကာလအတြင္း ပုန္ကန္သူမ်ားကို ႏွိမ္ႏွင္းရန္အတြက္ ရခိုင္ျပည္မွျပည္သူ အေျမာက္အမ်ားကို ျမန္မာႏိုင္ငံအလယ္ပိုင္း ေဒသသို႔ေျပာင္းေ႐ြ႕ခဲ့ရာ ရခိုင္ေဒသ၌ လူဦးေရ က်ဆင္းခဲ့ရျပန္သည္။ အဂၤလိ္ပ္္လက္ေအာက္သို႔ ရခိုင္ႏွင့္တနသၤာရီ က်ေရာက္ခဲ့ၿပီးေနာက္ လယ္ယာစိုက္ပ်ဳိးေရးအတြက္ ဘဂၤလီ ေျမာက္အမ်ားကိုေခၚသြင္းခဲ့သည္။ ၄င္းအျပင္ အဂၤလိပ္တို႔သည္ ရခိုင္ႏွင့္တနသၤာရီကို သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ ရခိုင္၏ နယ္ျခားမ်ဥ္းေပ်ာက္ ကြယ္ကာ ဘဂၤလီတို႔ တံခါးမ႐ွိဝင္ေရာက္လာခဲ့သည္။ ဤသို႔ ဝင္ေရာက္လာျခင္းမွာ အလုပ္အကိုင္ ႐ွာေဖြရန္အတြက္ ဝင္ေရာက္လာျခင္းျဖစ္သည္။ ဆာအာသာေဖယာ၏ (၁၈၃၀) ခုႏွစ္အစီရင္ခံစာအရ ရခိုင္ေဒသ၏ လုပ္အားခမွာ ဘဂၤလီေဒသလုပ္အားခႏွင့္ ႏႈိင္းယွဥ္ပါက လုပ္အားခ အလြန္တရာျမင့္မားေၾကာင္းတင္ျပခဲ့သည္။ ဘဂၤလီမ်ားဝင္ေရာက္လာမႈကို စစ္ေတြခ႐ိုင္၏လက္ေထာက္ ေကာ္မ႐ွင္နာမင္းႀကီး(R.B Smart)မွ ေအာက္ပါ အတိုင္း တင္ျပခဲ့သည္။
”၁၈၇၉ မွစ၍ဘဂၤလီမ်ား ရခိုင္ျပည္အတြင္းဝင္ေရာက္မႈ မ်ားျပားလာခဲ့သည္။ ကၽြန္မ်ားမွဆင္းသက္လာသည့္ မ်ဳိးဆက္မ်ားသည္လည္း ေက်ာက္ေတာ္ႏွင့္ ေျမာက္ဦး ၿမိဳ႕နယ္မ်ားတြင္ အေျခခ်ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္မွာ ခိုးဝင္လာသည့္ ဘဂၤလီမ်ားႏွင့္ျပည့္ႏွက္ေနေၾကာင္း၊ အသစ္ေရာက္လာသည့္ ဘဂၤလီမ်ားကို ေနရာအႏွံ႔အျပားတြင္ေတြ႔ရသည္။”[7]
၄င္းေကာ္မ႐ွင္နာမင္းႀကီး၏ တင္ျပခ်က္တြင္ စစ္တေကာင္းေဒသမွ ႏွစ္စဥ္ဝင္ေရာက္လာေသာ ဘဂၤလီဦးေရမွာ (၅၀၀၀၀) ခန္႔ ႐ွိမည္ဟု တင္ျပခဲ့သည္။ ကူလီလုပ္ငန္း လယ္ယာလုပ္ငန္းတို႔တြင္ ဝင္ေရာက္လုပ္ကိုင္ရန္ ရည္႐ြယ္ခ်က္ျဖင့္ လာေရာက္ခဲ့ၾကေသာ္လည္း ေျမယာမ်ားပိုင္ဆိုင္မႈကို အဓိကထားေဆာင္႐ြက္လာခဲ့ၾကသည္။ (၁၉၁၃)ခုႏွစ္ တြင္ ထုတ္ျပန္ေသာ စစ္ေတြခ႐ိုင္ တရား႐ံုး၏ အစီရင္ခံစာတြင္ ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္၌ ဘဂၤလီဦးေရ အဆမတန္ မ်ားျပား လာေၾကာင္းကို တင္ျပခဲ့ၾကသည္။[8] အဂၤလိပ္အစိုးရ၏ ေပၚလဆီသည္ ဘဂၤလီမ်ား ရခိုင္ေဒသသို႔ ဝင္ေရာက္လာေစေရးကို အားေပးခဲ့ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။ ရခိုင္ေဒသ၏စီးပြားေရးမွာ တိုးတက္လာခဲ့ၿပီး စစ္ေတြဆိပ္ကမ္းသည္ ကမာၻ႔ဆန္တင္ပို႔မႈ အမ်ားဆံုး ဆိပ္ကမ္းတခုျဖစ္လာခဲ့သည္။

ဘဂၤလီဦးေရ မ်ားျပားလာမႈကို (၁၈၇၁) (၁၉၀၁)ႏွင့္ (၁၉၁၁) ခုႏွစ္ ေကာက္ယူခဲ့ေသာ သန္းေခါင္စာရင္းမ်ား အရသိ႐ွိႏိုင္သည္။ (၁၈၇၁)ခုႏွစ္တြင္ ဘဂၤလီဦးေရ(၅၈၂၅၅)မွ (၁၉၀၁)ခုႏွစ္ ေကာက္ယူခဲ့ေသာ သန္းေခါင္စာရင္းအရ မူဆလင္ဦးေရ(၁၇၈၆၄၇)ထိ တိုးတက္လာခဲ့သည္။[9] (၁၉၂၁)ခုႏွစ္တြင္ အဂၤလိပ္အစိုးရမွ ရခုိင္ေဒသ႐ွိ မူဆလင္ ဘာသာဝင္မ်ားအားလံုးကို အိႏိၵယတိုင္းရင္းသားမ်ားအျဖစ္ မွတ္တမ္းတင္ခဲ့သည္။

ဘာသာေရးဆို္င္ရာအဓိ က႐ုဏ္းမ်ား
ကိုလိုနီေခတ္ျမန္မာႏိုင္ငံအတြင္း ဘာသာေရးအဓိက႐ုဏ္းမ်ား ျဖစ္ေပၚခဲ့မႈႏွင့္ ပတ္သတ္၍ သမိုင္းပညာ႐ွင္(Moshe Yegar) မွတင္ျပခဲ့ရာတြင္ အိႏိၵယတိုင္းရင္းသားမ်ား ဝင္ေရာက္ အေျခခ် ေနထိုင္လာမႈကို မေက်နပ္ေသာ ေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ဟု တင္ျပခဲ့သည္။[10] သို႔ရာတြင္ ရန္ကုန္ႏွင့္ အျခားၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားတြင္သာ ေပၚေပါက္ခဲ့ၿပီး(၁၉၂၆)ႏွင့္ (၁၉၃၈) ကာလအတြင္း ရခိုင္ေဒသတြင္ မည္သည့္အေရးအခင္းမွ ေပၚေပါက္ျခင္းမ႐ွိေသးေခ်။ ဒုတိယ ကမာၻစစ္ ေပၚေပါက္လာသည္အထိ မည္သည့္ျပႆနာမွ ေပၚေပါက္ခဲ့ျခင္းမ႐ွိဘဲ ၿငိမ္းခ်မ္းစြာ အတူလက္တြဲ ေနထိုင္ခဲ့ၾကသည္။[11] သို႔ရာတြင္ရခိုင္လူမ်ဳိးႏွင့္ မူဆလင္တို႔အၾကား ေသြးထြက္သံယို ပဠိပကၡျဖစ္ပြားမႈမွာ ဒုတိယကမာၻစစ္ အတြင္းႏွင့္ လြတ္လပ္ေရးေခတ္အႀကိဳ ကာလတို႔တြင္ ပိုမိုျပင္းထန္လာခဲ့သည္။ ယခုထိ အသက္ထင္႐ွား႐ွိေနေသာ အသက္(၈၀) (၉၀) အ႐ြယ္ ရခိုင္လူႀကီးမ်ားမွာ (၁၉၄၂)ႏွင့္(၁၉၄၃) အတြင္းျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္ လူမ်ဳိးေရးအဓိက႐ုဏ္းအား ေမ့ေပ်ာက္ျခင္း မ႐ွိေသးေခ်။    ဤကဲ့သို႕လူမ်ဳိးေရ အဓိဂရုန္း ျပစ္ပြားရျခင္းနွင္း ပက္သတ္၍ ရခိုင္သမိုင္းပညာရွင္ ေဒါက္တာေအးခ်မ္းမွ ၿဗိတိသွ်အစိုးရတြင္ လံုးဝ တာ၀န္ရွိေၾကာင္းတင္ၿပခဲ့သည္။ လူမ်ဳိးေရးအဓိကရုန္းၿဖစ္ပြားရၿခင္းအေၾကာင္းရင္းမွာ အဂၤလိပ္အစိုးရမွ ဇာမီဒါ ေၿမရွင္စနစ္ကို က်င့္သံုးခဲ့ၿခင္းေၾကာင့္ ၿဖစ္ေပၚခဲ့ရသည္ဟုေထာက္ၿပခဲ့သည္။[12]

၄င္းစနစ္အရ ဘဂၤလီေျမရွင္မ်ားအားေျမဧကေပါင္း ေျမာက္မ်ားစြာကို နွစ္(၉၀) ေျမငွားစာခ်ဳပ္ခ်ေပးမႈေၾကာင့္ ျဖစ္သည္ ဟုေထာက္ျပခဲ့သည္။ ျမန္မာမင္းမ်ား အုပ္ခ်ဳပ္စဥ္ ကာလအတြင္း ရခိုင္လူမ်ဳိးေျမာက္မ်ားစြာတို႔သည္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရး ရက္စက္မႈေၾကာင့္ ဘဂၤလားေဒသသို႔ ေျမာက္ျမားစြာထြက္ေျပး တိမ္းေ႐ွာင္ခဲ့ၾကရသည္။ ရခိုင္ႏွင့္ တနသၤာရီကို အဂၤလိပ္တို႔သိမ္းပိုက္ၿပီးေနာက္ပိုင္း မိမိေနရပ္ျပန္လည္ဝင္ေရာက္လာေသာအခါ ဘိုးဘြားပိုင္ေျမမ်ား၊ ၄င္းလယ္ေျမမ်ားကို ျပန္လည္းေပးအပ္ခဲ့ျခင္း မ႐ွိေခ်။ ဘဂၤလီေျမ႐ွင္မ်ားသည္ ၄င္းတို႔ငွားရမ္းထားေသာ ေျမ၌မူလပိုင္႐ွင္ ရခိုင္တို႔အား သီးစားေျမယာ လုပ္သားအျဖစ္သာ အလို႐ွိၾကသည္။ စစ္တေကာင္းေဒသ ဘဂၤလီေထာင္ေပါင္းမ်ားစြာသည္ စိုက္ပ်ဳိးေရး လုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္ရန္အတြက္ ရခိုင္ေဒသသို႔ ဝင္ေရာက္ခဲ့ၾကသည္။[13] ရခိုင္ေဒသသို႔ ဝင္ေရာက္လာေသာ ဘဂၤလီ အမ်ားစုသည္ ဘဂၤလားေဒသတြင္ ျဖစ္ေပၚေနသည့္ (Farai-di) လႈပ္႐ွားမႈ၏ ၾသဇာလႊမ္းမိုးမႈကို ခံခဲ့ၾကရသည္။ ၄င္း လႈပ္႐ွားမႈ၏ အေတြးအေခၚသည္(Wahhabis)ေခၚ ေဆာ္ဒီအာေရးဗီးယား႐ွိ မူဆလင္ဘာသာေရး ဂိုဏ္းကို အေျခခံ ထားျခင္းျဖစ္သည္။

လယ္သမားမ်ားသည္ လယ္ယာလုပ္ငန္းအျပင္ ဘာသာေရးဆရာမ်ား၏ သင္ျပမႈေၾကာင့္ အလာအ႐ွင္ျမတ္၏ အလိုေတာ္ အရ ဘာသာေရးစစ္ပြဲဆင္ႏႊဲရန္ ေတာင္းဆိုလာပါက အဆင္သင့္ ျပင္ဆင္ထားရသည္။[14] (၁၉၁၀)ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္တခုတည္း၌ပင္ ဘဂၤလီေျမပိုင္႐ွင္(၁၅)ဦး ႐ွိရာ စစ္တေကာင္းေဒသမွ မူဆလင္ ဘာသာ ဝင္ ေျမာက္မ်ားစြာအား လယ္ယာလုပ္ငန္းလုပ္ကိုင္ရန္အတြက္ ေခၚသြင္းလာခဲ့သည္။ ၄င္းဘဂၤလီမူဆလင္မ်ားသည္ ၄င္းတို႔ လုပ္ကိုင္ေျမယာ၌ပင္ ရက္႐ြာမ်ားတည္ေထာင္ကာ၊ ဗလီမ်ားႏွင့္ ဘာသာေရးစာသင္ေက်ာင္းမ်ားကို တည္ေဆာက္ ခဲ့ၾကသည္။ အဂၤလိပ္မွတ္တမ္းမ်ားအရ ၎ေက်းရြာမ်ားအား ရခိုင္အမည္မ်ားကိုသာ ဆက္လက္ေခၚေဝၚေစခဲ့သည္။[15]

(၁၉၂၀-၁၉၃၀)ခုႏွစ္ကာလမ်ားအတြင္း ရခိုင္ျပည္ေမယုျမစ္ဝွမ္းေဒသ႐ွိ ဘဂၤလီမူဆလင္မ်ားသည္ အိႏိၵယ မူဆလင္ အဖြဲ႔ခ်ဳပ္ႏွင့္ ဆက္စပ္ေနစဥ္ကာလအတြင္း ျမန္မာႏိုင္ငံျပည္မ႐ွိ (M.A Rashid)ႏွင့္ ဦးရာဇာတ္တို႔မွာ ျမန္မာ့အမ်ဳိးသား လႈပ္႐ွားမႈတြင္ အေရးႀကီးသည့္အခန္းက႑မွ ပါဝင္ေနၾကသည္။ ၿဗိတိသွ် ပါလီမန္မွ ျမန္မာႏို္င္ငံအား အိႏိၵယႏွင့္ တြဲေရး၊ခြဲေရးႏွင့္ ပတ္သတ္ၿပီး ဆိုင္မြန္ေကာ္မ႐ွင္ကို စံုစမ္းစစ္ေဆးေရးအတြက္ ေစလႊတ္စဥ္ အိႏိၵယ႐ွိ မူဆလင္အဖြဲ႔ခ်ဳပ္၏ ေျပာေရးဆိုခြင့္႐ွိသူမွ ျမန္မာႏိုင္ငံ႐ွိ မူဆလင္မ်ားအေနျဖင့္ အစိုးရအုပ္ခ်ဳပ္ေရးတြင္ (၁၀)ရာခိုင္ႏႈန္းထိ ပါဝင္ခြင့္ ရ႐ွိေရးႏွင့္ ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္း႐ွိ မူဆလင္မ်ားအား စိုက္ပ်ဳိးေရးႏွင့္ ေငြေခ်းငွာေရးတို႔တြင္ တန္းတူအခြင့္အေရး ရ႐ွိရန္ေတာင္းဆိုခဲ့ၾကသည္။[16] ဒုတိယကမာၻစစ္မစတင္မီ အစၥလာမ္ဘာသာကို အေျခခံသည့္ႏိုင္ငံေရးပါတီ (Jami-a-tul Ulema-e Islam)ေပၚေပါက္လာသည္။ ရခိုင္ျပည္အတြင္း ျဖစ္ေပၚခဲ့သည့္လူမ်ဳိးေရး အဓိက႐ုန္းႏွင့္ပတ္သတ္၍ သမိုင္း ပညာ႐ွင္(Moshe Yegar)မွ (၁၉၄၂)ခုႏွစ္အတြင္ အဂၤလိပ္တို႔ အိႏိၵယဘက္ ဆုတ္ခြာသြားၿပီးေနာက္ ရခိုင္လူရမ္းကားမ်ားမွ မူဆလင္ဘာသာဝင္ေက်း႐ြာမ်ားအား တိုက္ခိုက္ခဲ့မႈေၾကာင့္၊ ဘူးသီးေတာင္ႏွင့္ ေမာင္ေတာ႐ွိ မူဆလင္မ်ားကလည္း ရခိုင္လူမ်ဳိးမ်ားအား လက္စားေခ်တိုက္ခိုက္ခဲ့ေၾကာင္း ေဖၚျပခဲ့သည္။[17]

သို႔ရာတြင္ ရခိုင္မွတ္တမ္းမ်ား၌ ဂ်ပန္တပ္မ်ား ဝင္ေရာက္သိမ္းပိုက္မႈေၾကာင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးပ်က္ျပားစဥ္ ကာလအတြင္း ေျမပံုၿမိဳ႕နယ္ ရမ္းေခ်ာင္းေက်း႐ြာမွ ညီအစ္ကိုႏွစ္ဦး ကုလားလက္ခ်က္ျဖင့္ ေသဆံုးခဲ့ေၾကာင္း ေဖာ္ျပထားသည္။ ရခိုင္လူငယ္ သိန္းေအာင္ေက်ာ္ႏွင့္ ေက်ာ္ယတို႔မွ လူငယ္မ်ားစုစည္းကာ ကုလားရြာမ်ားအားျပန္လည္ တိုက္ခိုက္ခဲ့ေၾကာင္း ေဖၚျပ ထားသည္။(၁၉၄၂)မတ္လ(၂၃)ရက္ေန႔တြင္ ဂ်ပန္ေလတပ္မွ စစ္ေတြၿမိဳ႕အား ဗံုးႀကဲတိုက္ခိုက္မႈေၾကာင့္ အဂၤလိပ္ အစိုးရ သည္ သူတို႔၏ဌာနခ်ဳပ္ကို အိႏိၵယသို႔ မတ္လ(၃၀)ရက္ေန႔တြင္ေျပာင္းေ႐ြ႕ခဲ့သည္။ စစ္ေတြခ႐ိုင္တြင္ စစ္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအား ဧၿပီလ(၃၁)ရက္ေန႔တြင္ စတင္ခဲ့ၿပီးေနာက္ လူမ်ဳိးေရးတင္းမာမႈမွာလည္း အျမင့္ဆံုး အေျခအေနသို႔ ေရာက္႐ွိခဲ့ၿပီး မၿငိမ္မသက္မႈကိုျဖစ္ေပၚေစခဲ့သည္။[18] ဂ်ပန္တို႔အား တိုက္ခိုက္ရန္အတြက္ ၿဗိတိသွ်အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရာ႐ွိမ်ားမွ ဘဂၤလီမ်ား ပါဝင္သည့္ အေပ်ာ္တမ္းတပ္ဖြဲ႔မ်ားကို ဖြဲ႔စည္းေပးခဲ့သည္။
၄င္းအေပ်ာ္တမ္း တပ္ဖြဲ႔မ်ားကို ဖြဲ႔စည္းေပးခဲ့ရျခင္း၏ရည္႐ြယ္ခ်က္မွာ ဂ်ပန္တပ္မ်ားအား ေျပာက္က်ားစစ္ပြဲ ဆင္ႏႊဲရန္ ျဖစ္သည္။ သို႔ေသာ္လည္း ၄င္းေစတနာ့ ဝန္ထမ္းတပ္ဖြဲ႔မ်ားသည္ ဂ်ပန္တပ္မ်ားကို တိုက္ခိုက္ရမည့္အစား ဗုဒၵဘာသာ ဘုရားေက်ာင္း ကန္မ်ားအား ဖ်က္ဆီးျခင္း၊ ရခိုင္ေက်း႐ြာမ်ားအား မီး႐ႈိ႕ဖ်က္ဆီးခဲ့သည္။

စစ္ေတြခရိုင္၏ လက္ေထာက္ေကာ္မရုင္နာ
ရခိုင္အမ်ဳိးသား ဦးေက်ာ္ခိုင္အား သတ္ၿဖတ္ခဲ့ၿပီး အကာအကြယ္ကင္းမဲ့ေနေသာရခိုင္လူမ်ဳိး အရပ္သားေၿမာက္မ်ားစြာကိုသတ္ၿဖတ္ခဲ့သည္။ (v.Force) တပ္ဖြဲ႕၀င္မ်ား ၏သိကၡာကို ထိခိုက္ေစေၾကာင္း အဂၤလိပ္အရိွ(Irwin)မွ အထက္အရာရိွမ်ားထံေရးသားအစီရင္ခံခဲ့သည္။[19] စစ္ေတြျမိဳ႕အား ဂ်ပန္တပ္ဖြဲ႕၀င္မ်ားမွ သိမ္းပိုက္ျပီး ေနာက္ရဲေဘာ္သုံးက်ိပ္၀င္ ဗိုလ္ရန္ေအာင္သည္။ ျငိမ္၀ပ္ပိျပားေရးအတြက္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအဖြဲ႕အား ျပန္လည္ ဖြဲ႕စည္းျပီး လူမ်ဳိးေရးအဓိကရုန္းျဖစ္ပြားမူကို ရပ္တန္႕ရန္ၾကိဳးပမ္းခဲ႕သည္။ ဗိုလ္ရန္ေအာင္သည္ ရခိုင္နွင္႕မူဆင္လင္ ေခါင္း ေဆာင္မ်ားနွင္႕ေဆြးေႏြးျပီးသူ၏ လက္ေထာက္ ဗိုလ္ရန္ေနာင္ႏွင့္ ဗိုလ္မ်ဳိးညြန္႕တို႕အား ေမာင္ေတာၿမိဳ႕သို႕ေစလြတ္ကာ ေစ႕စပ္ညွိႏွိုင္းမူျပဳလုပ္ခဲ႕သည္။ သို႕ရာတြင္ သူတို႕ႏွစ္ဦးလံုးမွာ ကုလားမ်ား၏လက္ခ်က္ျဖင့္ က်ဆံုးခဲ့သည္။[20] စစ္တေကာင္း ဘဂၤလီ တို့၏အဓိကရည္ရြယ္ ခ်က္မွာ ဘာသာေရး ျပႆနာမွတဆင့္   မူဆလင္ႏိူင္ငံတည္ေထာင္ေရးျဖစ္သည္။

(Irwin) မွတ္တမ္းတြင္လူမ်ဳိးေရးအဓိကရုန္းျဖစ္ျပီးေနာက္ အဂၤလိပ္တပ္မ်ားျပန္လည္၀င္ေရာက္လာေသာအခ်ိန္၌ ေမာင္ေတာေဒသ သည္ မူဆလင္မ်ားၾကီးစီုးေသာေဒသတစ္ခုျဖစ္လာခဲ့သည္။ ေမယုျမစ္ အေနာက္ဖက္ျခမ္းေဒသရိွ  ရခိုင္တို႕၏ ေက်းရြာ အေျမာက္အမ်ားကို (V.force) တပ္မ်ားမွဖ်က္စီးခဲ့သည္။ လူအမ်ားစုသည္ ေတာေတာင္မ်ားတြင္ ပုန္းေအာင္းေနရ ဆဲျဖစ္ေၾကာင္း ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႕သည္ သူတို႕ဘိုးဘြားပိုင္ေျမမွ ႏွင္ထုတ္ခံခဲ့ရေၾကာင္းမွတ္တမ္းတင္ခဲ႕သည္။[21] အဂၤလိပ္ အစိုးရမွျမန္မာနွုိုင္ငံအား လြတ္လပ္ေရးေပးရန္ စီစဥ္ေသာအခါ မူဆလင္မ်ားသည္ ၎တိုု႕၏ အနာဂတ္အတြက္ စိုးရိမ္မိ ေသာေၾကာင္း(၁၉၄၆)ႏွစ္တြင္ (Jami-atul Ulema-e Islam)အဖြဲ႕မွ ကိုယ္စလွယ္အဖြဲ႕တဖြဲ႕အား(Karachi)သို႕ေစလြတ္ျပီး ေမာင္ေတာ ဘူသီးေတာင္ႏွင္႕ ရေသ႕ေတာင္ျမိဳ႕နယ္တို႕အား ပါကစၥတန္ႏွင္႕ ပူးေပါင္းေရး အတြက္မူဆလင္ အဖြဲ႕ခ်ဳပ္မွ ေခါင္းေဆာင္မ်ားႏွင္႕ေဆြးေႏြးခဲ႕ၾကသည္။[22] သို႕ရာတြင္ မူဆလင္မ်ား၏ တင္ျပခ်က္ကိုျဗိတိသွ် အစိုးရမွၿငင္းပယ္ခဲ႕သည္။ ၎တို႕၏ ေတာင္းဆိုခ်က္ ျငင္ပယ္ခံခဲ႕ရျပီးေနာက္ လက္နက္ကိုင္ ပုန္ကန္မူကိုစတင္ခဲ႕ၾကျပီး ဘာသာေရး စစ္ပြဲအျဖစ္ ေၾကျငာခဲ႕သည္။ ၎တို႕ကို မူဂ်ာဟစ္ သူပုန္ ဟုေခၚေ၀ၚခဲ႕ၾကသည္။ ၎ မူဂ်ာဟစ္ တပ္ဖြဲ႕တြင္ လက္နက္ကိုင္အင္အား (၂၇၀၀)ထိ အလြယ္တကူ စုစည္းနုိင္ခဲ႕သည္။[23] ျမန္မာလြတ္လပ္ေရးအၾကိဳကာလတြင္မူဆလင္မ်ားသည္ ၎တို႕၏ မတူကြဲ ျပားေသာ ဘာသာေရးႏွင့္ ယဥ္ေက်းမူကိုသိျမင္လာခဲ့သည္။ တျပိဳင္နက္ထဲမွာပင္ ရခိုင္မ်ားသည္လည္း မူဆလင္ ဘာသာ၀င္မ်ား ဒီေရအလားတိုးလာမူကို စိုးရိမ္မူမ်ားျဖစ္ေပၚခဲ႕ၾကသည္။ လြတ္လပ္ေရး ရရိွျပီးစ ကာလတြင္ ေမယုေဒသ ေက်းလက္ေဒသမ်ားတြင္ လူမ်ဳိးေရး အဓိကရုန္းမ်ား တဖန္ေပၚေပါက္လာခဲ႕သည္။ ဘာသာေရးအသြင္ေဆာင္သည္႕ စစ္ပြဲအရွိန္ျမင့္တက္လာျပီး မူဆင္ဗလီဆရာမ်ားသည္လည္း အေရးၾကီးသည္႕ အခန္္း႑တြင္ ပါ၀င္လာခဲ႕ျပီး ေနရာ အႏွံ႕အျပားတြင္လုယက္ တိုက္ခိုက္မူႏွင့္အဓမၼျပဳက်င့္မူမ်ားေနရာအႏွံ႕ျပားတြင္ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ ဒုတိယကမာၻစစ္ မတိုင္မွီ ကာလ ေမာင္ေတာျမိဳ႕တြင္ရခိုင္ ေက်းရြာေပါင္း (၂၀၀) ေက်ာ္ရိွခဲ့ေသာ္လည္း စစ္ျပီးကာလတြင္ ရြာေၿခာက္ရြာတြင္သာ ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႕အေၿခခ်ေနထိုင္ခြင့္ရရိွခဲ့ၾကသည္။ 

 ရြာေပါင္း (၄၄) ရြာအား မူဂ်ာဟစ္ သူပုန္မ်ားမွသိမ္းပိုက္ထားခဲ့ၾကသည္။ မူဂ်ာဟစ္ ေသာင္းက်န္းမူသည္ လြတ္လပ္ ေရးမရမွီ (၂)နွစ္အၾကာကပင္ေပၚေပါက္ခဲ့သည္။ (၁၉၄၆)ခုႏွစ္တြင္(Muslim Liberation Organization)ကို စစ္တေကာင္းဇာတိ (Zaffar Kawal)မွ တည္ေထာင္ခဲ့သည္။ (၁၉၄၈) ခုႏွစ္တြင္ ၎အဖဲြ႕အား (Mujahid Party)ပါတီအျဖစ္ေျပာင္းလဲခဲ့သည္။

 မူဂ်ာဟစ္ပါတီမွျမန္ွမာအစိုးထံရာဇာသံေပးပို႕ျခင္း
မူဂ်ာဟစ္ ပါတီမွ (၁၉၄၈)ဇြန္လ(၉)ရက္ေန႕တြင္ ေမာင္ေတာျမိဳ႕နယ္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးအရာရွိထံသို႕ အူရာဒူ ဘာသာေရး ျဖင့္ေရးသားထားသည့္ ၎တို႕၏လိုလားခ်က္ကို ေတာင္ခံထားသည့္စာတစ္ေစာင္ေပးပို႕ခဲ့သည္။

၎တို႕၏ ေတာင္းဆိုခ်က္မွာ ေအာက္ပါအတိုင္းျဖစ္သည္။[24]          

၁။ ကုလားတန္ျမစ္၏ အေနာက္ဘက္ႏွင့္ နတ္ျမစ္အေရွ့ဖက္ရိွနယ္ေျမကို မူဆလင္တို႕နယ္ေျမအျဖစ္ သတ္မွတ္ေပးရမည္။ 

၂။ ရခိုင္ျပည္နယ္ အတြင္းရိွမူဆလင္မ်ားကို ျမန္မာတိုင္းရင္သားအျဖစ္အသိမွတ္ျပဳရမည္။

၃။ မူဂ်ဟစ္ပါတီအား တရား၀င္နုိင္ငံပါတီအျဖစ္အသိမွတ္ျပရမည္။

၄။ အူရာဘူဘာသာအား ရခိုင္ျပည္နယ္အတြင္းရွိမူဆလင္မ်ား၏ မိခင္ဘာသာအျဖစ္သတ္မွတ္ျပီး ေက်ာင္းမ်ားတြင္လည္း အူရဒူဘာသာျဖင့္သင္ၾကားေပးရန္။

၅။ ေက်ာင္းေတာ္ႏွင့္ေျမာက္ဦးျမိဳ႕မွ ဒုကၡသည္မ်ားအား နွိင္ငံေတာ္မွအကုန္က်ခံကာ ၎တို႕၏ မူလ ေက်းရြာမ်ားတြင္ ျပန္လည္ေနရာခ်ထားေပရန္။

၆။ ထိမ္းသိမ္းခံထာရသည့္ မူဆလင္မ်ာအား ျခြင္းခ်က္မရိွလြတ္ေပးရန္။

၇။မူဂ်ာဟစ္ ပါတီ၀င္မ်ားအား အေထြေထြလြတ္ျငိမ္းခ်မ္းသာခြင္းေပးရန္တို႕ျဖစ္သည္။

ျမန္မာအာဏာပိုင္မ်ားမွ ၄င္းတို႔ေတာင္းဆိုခ်က္ကုိ ျငင္းပယ္လိုက္ေသာအခါ ေမာင္ေတာၿမိဳ႕နယ္႐ွိ ရခိုင္႐ြာမ်ားအား စတင္ တိုက္ခိုက္ေတာ့သည္။ (၁၉၅၁)အလယ္ သံေက်ာ္႐ြာတြင္ ရခိုင္ျပည္လံုးဆိုင္ရာ မူဆလင္ကြန္ဖရင့္ (All Arakan Muslim Conference) ကို က်င္းပကာ ရခိုင္မူဆလင္တို႔၏ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံဥပေဒဆိုင္ရာ ပဋိညာဥ္စာတန္းကို တင္သြင္းခဲ့သည္။ ၄င္းစာတန္း၌ ရခုိင္ႏွင့္ မူဆလင္တို႔အၾကား အာဏာခြဲေရးကို တင္ျပထားျခင္းျဖစ္သည္။ ရခိုင္ေျမာက္ပိုင္းအား ႐ွမ္း၊ ကရင္နီ၊ ေတာင္တန္းေဒသႏွင့္ ကခ်င္ဇုန္ကဲ့သို႔ မူဆလင္တို႔၏သီးျခား လြတ္လပ္ေသာျပည္နယ္ အျဖစ္ဖြဲ႔စည္းေပးရန္ ေတာင္းဆို ခဲ့သည္။[25] ၄င္းမူဆလင္တို႔၏ ေတာင္းဆိုခ်က္တြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာဆိုေသာ အသံုးအႏႈန္းကို ေဖၚျပထားျခင္းမ႐ွိေခ်။ ႐ိုဟင္ဂ်ာ ဆိုေသာအသံုးအႏႈန္းအား ဘူးသီးေတာင္ၿမိဳ႕နယ္မွ လြတ္ေတာ္အမတ္(Mr. Abdul Gaffar)၏ (၁၉၅၁)ခုႏွစ္တြင္ ဂါဒီယန္ ေဒလီး  ၌ေရးသားသည့္ ( The Studeten Muslims) ေဆာင္းပါးတြင္စတင္သံုးစြဲေၾကာင္းေတြ႕ရသည္။[26]

လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေခတ္ မူဆလင္တို႔၏ေတာင္းဆိုမႈ
လြတ္လပ္ေရးရၿပီးေနာက္ လႊတ္ေတာ္ေ႐ြးေကာက္ပြဲက်င္းပေသာအခါ ဘူးသီးေတာင္ႏွင့္ေမာင္ေတာ မဲဆႏၵနယ္မ်ားမွ လႊတ္ ေတာ္ကိုယ္စားလွယ္ေလးဦး ေ႐ြးေကာက္တင္ေျမႇာက္ခံခဲ့ရသည္။ တၿပိဳင္နက္တည္းမွာပင္ မူဂ်ာဟစ္ေသာင္းက်န္းမႈ ေပၚ ေပါက္ခဲ့သည္။
၁၉၆၀ မဲဆြယ္ပြဲ ကာလအတြင္း ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ဦးႏုသည္ ရခိုင္ႏွင့္မြန္တို႔အား ျပည္နယ္ေပးရန္ ကတိျပဳခဲ့သည္။ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ အႏိုင္ရၿပီးေနာက္ ဦးႏု ဝန္ႀကီးခ်ဳပ္ျဖစ္လာစဥ္ ျပည္နယ္ေပးရန္ျဖစ္ေပၚလာခဲ့သည္။ လြတ္ေတာ္အတြင္း႐ွိ ဘူးသီးေတာင္ႏွင့္ ေမာင္ေတာမွ လြတ္ေတာ္အမတ္မ်ားသည္ ႐ိုဟင္ဂ်ာျပည္နယ္ ဖြဲ႔စည္းေပးရန္ ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။[27]

စစ္အာဏာ႐ွင္ေနဝင္း လက္ထက္ မူဆလင္မ်ား၏ အေျခအေန
၁၉၆၂ တြင္ ဗိုလ္ခ်ဳပ္ေနဝင္း အာဏာသိမ္းၿပီးေနာက္ ႐ိုဟင္ဂ်ာလႈပ္႐ွားမႈအားလံုး ေျမေအာက္အဖြဲ႔အစည္း အျဖစ္သို႔ ေရာက္႐ွိသြားၾကသည္။ (၁၉၇၃)ခုႏွစ္တြင္ ေတာ္လွန္ေရးေကာင္စီမွ ဖြဲ႔အုပ္ခ်ဳပ္ပံုအေျခခံ ဥပေဒသစ္ေရးဆြဲေသာအခါ ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းမွ မူဆလင္တို႔သည္ သီးျခားမူဆလင္ျပည္နယ္ တည္ေထာင္ေပးရန္ ဖြဲ႔စည္းပံုေရးဆြဲ၍ ေကာ္မ႐ွင္ထံတင္ျပေတာင္းဆိုခဲ့သည္။[28] သို႔ရာတြင္ ေကာ္မ႐ွင္မွ ပယ္ခ်ခဲ့သည္။ (၁၉၇၄)တြင္ ေ႐ြးေကာက္ပြဲ က်င္းပ ေသာအခါ ေမယုေဒသမွ ဘဂၤလီမူဆလင္တို႔အား ျပည္သူ႔လြတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္ေနရာအတြက္ ဝင္ေရာက္ အေ႐ြးခံပိုင္ခြင့္မ႐ွိခဲ့ေခ်။ ျမန္မာစစ္အစိုးရ အဆက္ဆက္တို႔သည္ ရခိုင္ျပည္ေျမာက္ပိုင္းေဒသမွ မူဆလင္တို႔အား ႏိုင္ငံသားျဖစ္မႈကို အသိအမွတ္ျပဳျခင္းမ႐ွိခဲ့ေပ။ (၁၉၈၂)ႏိုင္ငံသားျဖစ္မႈ ဥပေဒအရ ပထမ အဂၤလိပ္ ျမန္မာစစ္ (၁၈၂၄) မတုိင္မီကေရာက္႐ွိေနသူမ်ားကိုသာ ႏိုင္ငံသားအျဖစ္အသိအမွတ္ျပဳခဲ့သည္။ ၄င္းဥပေဒသည္ ရခို္င္ျပည္အတြင္း႐ွိ မူဆလင္ ဘာသာဝင္မ်ားအား ႏိုင္ငံျခားသားအျဖစ္ သတ္မွတ္ခဲ့သည္။ (၁၉၈၃)သန္းေခါင္စာရင္းအရ ရခုိင္ျပည္အတြင္း႐ွိ မူဆလင္ အားလံုးအား ဘဂၤလီဟုသတ္မွတ္ခဲ့သည္။[29] ၁၉၈၈ အေရးအခင္းကာလအတြင္း မူဆလင္မ်ား တဖန္ထၾကြလာခဲ့ျပန္သည္။
လက္႐ွိ ႐ွိေနေသာ ဘဂၤလီမူဆလင္အဖြဲ႔မ်ားမွာ-

၁) RSO (Rohingya Solidarity Organization)
၂) ARIF (Arakan Rohingya Islamic Front)
၃) RPF (Rohingya Patriotic Front)
၄) RLO (Rohigya Liberation Organization)
၅) ARNO (Arakan Rohingya National Organization)
၆) IMA (Itihadul Mizahadin of Arakan) တို႔ျဖစ္ၾကသည္။

ကိုးကားခ်က္

[1] The Burma Lost Kingdom, the splendor of Arakan, Pamela Gutman, Bangkok, Orchid Press, 2011.

 [2]  “The Frengi Pirates of Chatagaon”. Shihabuddin Talish, Jadunath Sakar (tr). Journal Asiatic Society of Bangal (3): 419-415.

 [3]  “The Frengi Pirates of Chatagaon”. Shihabuddin Talish, Jadunath Sakar (tr). Journal Asiatic Society of Bangal (3): 419-415.

 [4]  ”Where Jambudipa and Islamdom Converget: Religious Change and the Emergence of Buddhist Communalism in Early Modern Arakan: Michael Charney, 1999.

 [5]  “Account of Arakan”. Arthur Phayre, Journal of Asiatic Society, 10: 629-721.

 [6]   Asiatic Annual Register,1799: 61; Charney 1999: 265.

 [7]  “Account of Arakan”. Arthur Phayre, Journal of Asiatic Society, 10: 629-721.

 [8]  “Account of Arakan”. Arthur Phayre, Journal of Asiatic Society, 10: 629-721.

 [9]  Burma Gazetteer: Akyab District, Volume (A). RB Smart, Rangoon, Government Press.

 [10]  The assessment of the census reports for 1871, 1901 and 1911.

 [11] The Muslim of Burma: A study of Minority Group. Moshe Yeagar, 1972, Wiesbaden.

 [12] The development of a Muslim Enclave in Arakan (Rakhine) State of Burma (Myanmar) 1.

[13] Report on the Settlement Operations in Akyab District 1887-88. Government of British Burma, Rangoon, Government Press.

 [14] Islam. Chicago, Fazlur Rahman, University of Chicago Press, 1979.

 [15] Burma Gazetteer: Akyab District, Volume (B), Rangoon, Government Press.

 [16] The Muslim of Burma: A study of Minority Group. Moshe Yeagar, 1972, Wiesbaden.

 [17] Ibid.

 [18] Pyinay-Phyitisn-thamaing  (Chronological Record of Arakan State). Rakhine State People’s Council, A tyoe-written Manuscript of circulation.

[19] Report on the Settlement Operations in Akyab District 1887-88. Government of British Burma, Rangoon, Government Press.

[20] Burmese Outpost, Anthony Irwin, 1945. London, Collins

 [21] Pyinay-Phyitisn-thamaing  (Chronological Record of Arakan State). Rakhine State People’s Council, A tyoe-written Manuscript of circulation.

[22] British Library, London India Office records R/8/993. 4243.

[23] Who are the Mujahids in Arakan? Khin Gyi Pyaw, Rakhine Tazaung Magazine, Rangoon, Rangoon University Arakanese Culture Association.

[24] Pyinay-Phyitisn-thamaing  (Chronological Record of Arakan State). Rakhine State People’s Council, A tyoe-written Manuscript of circulation.

[25] Department of Defense Service Achieves: DR. 1016/10/11.

[26] Guardian Daily on 20, August 1951.

[27] Myanmar politics (1958-62), Kyaw Win, Thein Hlaing and Mya Han, Rangoon, University Press, 1991.

[28] Background of the Rohingya Problem, Kyaw Zan Tha, Rakhaine Tazaung Mazine, Rangoon.

[29] Rakhine State 1983 population Census, Rangoon, Immigration and Manpower Department, Ministry of Home Affairs. 

  xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx

ဒုတိယပိုင္း

ေလ့လာခ်က္အက်ဥ္း

အၾကမ္းဖက္ဝါဒႏွင့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာေခၚ ဘဂၤလီတို႔ဆက္ႏြယ္မႈ
(၂၀၀၁) စက္တင္ဘာ (၁၁) အၾကမ္းဖက္မႈ ျဖစ္ပြားၿပီးေနာက္၊ အေမရိကန္ဦးေဆာင္ေသာ ၫြန္႔ေပါင္းတပ္ဖြဲ႔ဝင္မ်ား အာဖဂန္ တာလီဘန္အစိုးရႏွင့္ အၾကမ္းဖက္သမားေခါင္းေဆာင္ အိုစမာဘင္လာဒင္တို႔အား စစ္အရ အေရးယူေသာအခါ ႐ိုဟင္ဂ်ာေခၚ ဘဂၤလီတို႔၏ အသြင္သ႑ာန္ကို ကမာၻ႔ျပည္သူအေပါင္းတို႔ မ်က္ဝါးထင္ထင္ေတြ႔ျမင္ၾကရသည္။ အေမရိကန္ တပ္ဖြဲ႔ဝင္မ်ား သိမ္းဆည္းရမိေသာ မွတ္တမ္းတင္ဗီဒီယိုတိပ္ေခြေပါင္း (၆၀)ေက်ာ္၌ ႐ိုဟင္ဂ်ာေခၚ ဘဂၤလီတို႔ အၾကမ္းဖက္ သင္တန္းတက္ေရာက္ခဲ့သည့္ မွတ္တမ္းကို အေမရိကန္(CNN)႐ုပ္ျမင္သံၾကားမွ ထုတ္လႊင့္ျပသခဲ့သည္။ [30] အၾကမ္းဖက္အဖြဲ႔ အစည္းတခုျဖစ္သည့္ (Rohingya Solidarity Organization) ကို (၁၉၈၀)ျပည့္ ခုႏွစ္မ်ားအတြင္း တည္ေထာင္ခဲ့ၿပီး ေဒါက္တာ(Muhammad Yunus) မွ ဦးေဆာင္သည္။ ဘဂၤလား ျမန္မာနယ္စပ္ တြင္ အေျခစိုက္ၿပီး အစြန္းေရာက္ ဘာသာေရးကို အေျခခံေသာအဖြဲ႔အစည္းတခုျဖစ္သည္။ (RSO) မူဆလင္ကမာၻမွ ေထာက္ပံ့မႈကို အမ်ားဆံုးရေသာ အဖြဲ႔အစည္းျဖစ္သည္။ ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ႏွင့္ ပါကစၥတန္ အေျခစိုက္(Jamaat-e-Islami) အာဖဂန္နစၥတန္ အေျခစိုက (Hekmatyar’s Hizb-e-Islami) ဂ်မူးႏွင့္ ကတ္႐ွ္မီးယား အေျခစိုက္ (Hizb-ul-Mujahideen (HM)ႏွင့္ မေလး႐ွား အေျခစိုက္ (Angkatan Belia Islam sa-Malaysia (ABIM) – the Islamic Youth Organization) တို႔မွ အကူ အညီမ်ားျဖင့္ ေဆာင္႐ြက္ေနျခင္းျဖစ္သည္။[31] (RSO) သည္ ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ အေျခစိုက္ အစြန္းေရာက္ မူဆလင္အဖြဲ႔ တစ္ခု ျဖစ္သည့္ (Hakrat-ul-Jihad-al-Islami (HuJI) ႏွင့္ဆက္သြယ္ကာ တပ္ဖြဲ႔ဝင္မ်ားအား အာဖဂန္နစၥတန္သို႔ ေစလႊတ္ခဲ့သည္။[32] အေမရိကန္ႏိုင္ငံသား တာလီဘန္တပ္သားတစ္ဦးျဖစ္သည့္ (John Walker Lindh)ႏွင့္ (CNN) ေတြဆံုခန္းတြင္လည္း ႐ိုဟင္ဂ်ာမ်ား ပါဝင္သည္ဟု ေျပာဆိုခဲ့သည္။ [33] (၂၀၀၄) ၾသဂုတ္လ (၁၇) ရက္ေန႔တြင္ ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ ႏိုင္ငံအတြင္း ဗံုးေပါက္ကြဲမႈ (၄၀၀)ေက်ာ္ ျဖစ္ပြားခဲ့ရာ၌ (Arakan Rohingya National Organization) ပါဝင္ပတ္သတ္ေနေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္။[34] အေမရိကန္မွ အၾကမ္းဖက္စစ္ဆင္ေရး ဆင္ႏႊဲၿပီးေနာက္ အယ္လ္ကိုင္ဒါ အၾကမ္းဖက္သမားမ်ား ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ နယ္စပ္သို႔ေျပာင္းေ႐ႊ႕လာခဲ့သည္။ (၂၀၀၃) ဇူလုိင္လအတြင္းက အယ္လ္ကိုင္ဒါႏွင့္ တာလီဘန္အၾကမ္းဖက္သမား(၁၀၀)ေက်ာ္အား (ARNO) မွေနထိုင္ခြင့္ျပဳခဲ့သည္ဟု ေဖၚျပခဲ့သည္။[35] ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ ႏိုင္ငံအတြင္း ဗံုးေပါက္ကြဲမႈႏွင့္ ပတ္သတ္၍ ႐ိုဟင္ဂ်ာေခၚ ဘဂၤလီ(၂၅)ေယာက္အား ဘဂၤလားေဒ့႐ွ္ ရဲတပ္ဖြဲ႔မွဖမ္း ဆီးခဲ့သည္။ ဘဂၤလီ(၈)ဦးသည္ ၄င္းဗံုးေပါက္ကြဲမႈႏွင့္ ဆက္စပ္ေၾကာင္းဝန္္ခံခဲ့သည္။[36]

ႏိုင္ငံတကာျဖစ္ရပ္ မ်ားအားေလ့လာတင္ျပခ်က္
ႏွစ္ဆယ္ရာစုေႏွာင္းပိုင္းကာလမ်ားအတြင္း ျဖစ္ေပၚခဲ့ေသာ ဘာသာမတူ ကြဲျပားျခားနားေသာ ယဥ္ေက်းမႈႏွစ္ခုအၾကား ျဖစ္ပြားေသာ စစ္ပြဲမ်ား၏အသြင္သ႑ာန္ကိုေလ့လာရာတြင္ မူဆလင္မ်ား အခန္းက႑ကို ထည့္သြင္း စဥ္းစားရန္ လိုအပ္လာသည္။ ေဘာ့စနီးယားစစ္ပြဲ၏ အသြင္သ႑ာန္သည္ ရခိုင္အေရးကို စိတ္ဝင္စားသူမ်ားအေနျဖင့္ အထူးေလ့လာ သင့္သည္ဟု ယူဆမိပါသည္။ ယခင္ယူဂိုဆလားဗီးယား ျပည္ေထာင္စု၌ ျဖစ္ေပၚခဲ့ေသာ လူမ်ဳိးေရးမ်ဳိးေရး မ်ဳိးျဖဳတ္ သုတ္သင္မႈသည္ သမိုင္း၌ သင္ခန္းစာယူထိုက္ေသာ ျဖစ္ရပ္ျဖစ္သည္။ လူမ်ဳိးေရးသုတ္သင္မႈ ျဖစ္ေပၚရေသာ အဓိက အေၾကာင္းရင္းမွာ ကိုဆိုဗိုေဒသ၌ လူဦးေရး အခ်ဳိးအစားေျပာင္းလဲမႈေၾကာင့္ျဖစ္သည္။[37]
ကိုဆိုဗိုေဒသသည္ ယူဂိုဆလားဗီးယား ျပည္ေထာင္စုအတြင္း႐ွိ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရ ေဒသ(၆)ခု အနက္တခု အပါအဝင္ ျဖစ္သည့္ ဆားဘီးယား သမၼတႏိုင္ငံ၏ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ခြင့္ရေဒသတခုျဖစ္သည္။ ၁၉၆၁ ခုႏွစ္ ကာလအတြင္း ကိုဆိုဗို ေဒသတြင္ေနထိုင့္သည့္ လူဦးေရ၏(၆၇)ရာခိုင္ႏႈန္းသည္ အယ္လ္ေဘးနီးယား မူဆလင္ျဖစ္ၿပီး က်န္(၂၄)ရာခိုင္ႏႈန္းမွာ ခရစ္ယာန္ ေအာသေဒါ့စ္ ဆာ့ဘ္အႏြယ္ဝင္မ်ားျဖစ္ၾကသည္။ အယ္လ္ေဘးနီးယားတို႔၏ ခေလးေမြးဖြားႏႈန္းသည္ ဥေရာပတြင္ အျမင့္ဆံုးျဖစ္သည့္အတြက္ ကိုဆိုဗိုေဒသသည္ လူဦးေရအထပ္္ဆံုးေနရာတခုျဖစ္လာခဲ့သည္။ ဆာ့ဘ္ လူမ်ဳိးတို႔သည္ အလုပ္အကိုင္ ႐ွားပါးမႈေၾကာင့္ ေရၾကည္ရာ ျမက္ႏုရာကို ေ႐ႊ႕ေျပာင္းသြားၾကသည့္အတြက္ (၁၉၉၁) ခုႏွစ္တြင္ မူဆလင္ (၉၀)ရာခိုင္ႏႈန္းႏွင့္ ခရစ္ယန္ အာ့သေဒါ့စ္ ဆာ့ဘ္(၁၀) ရာခိုင္ႏႈန္းထိ ေျပာင္းလဲသြားခဲ့သည္။[38] ဆာ့ဘ္တို႔ အေနျဖင့္ ကိုဆိုဗိုေဒသသည္ ေဂ်႐ူဆလင္ကဲ့သို႔ ျမင့္ျမတ္ေသာေနရာျဖစ္သည္။ ေအာ္တိုမင္ အင္ပါယာ လက္ထက္ (၁၃၈၉) ခုႏွစ္တြင္ ျဖစ္ပြားသည့္ တာခ္ ႏွင့္ဆာ့ဘ္တို႔၏ ဘာသာေရးစစ္ပြဲတြင္ ဆာ့ဘ္တို႔ ႐ႈံးနိမ့္ၿပီး ႏွစ္ေပါင္း (၅၀၀) နီးပါး ေအာ္တိုမန္လက္ေအာက္သို႔က်ေရာက္သြားခဲ့သည္။
(၁၉၈၀)ျပည္ႏွစ္ ကာလမ်ားအတြင္း အယ္လ္ေဘး နီယား မူဆလင္တို႔မွ ကိုဆိုဗိုေဒသအား ယူဂိုဆလဗ္ျပည္ေထာင္စု၏ သီးျခားသမၼတႏိုင္ငံတခုအျဖစ္ တည္ေထာင္ေပးရန္ ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ဆာ့ဘ္ႏွင့္ယူဂိုဆလဗ္ အစိုးရတို႔မွ ကန္႔ကြက္ ခဲ့ၾကသည္။ အက်ဳိးဆက္အျဖစ္ ဆာ့ဘ္တို႔မွ လူဦးေရ မညီမွ်မႈသည္ ၄င္းတို႔၏အသက္အိုးအိမ္ စည္းစိမ္ကို ၿခိမ္းေျခာက္ လာေၾကာင္း ေျပာဆိုလာၿပီး (၁၉၈၆) ခုႏွစ္တြင္ ကိုဆိုဗိုေဒသမွ ေဆာ့ဘ္မ်ား အိမ္နီခ်င္းျပည္နယ္မ်ားသို႔ အစုလိုက္ အၿပံဳလိုက္ ထြက္ေျပးခဲ့ၾကသည္။ ဆာ့ဘ္လူမ်ဳိးအလႊာေပါင္းစံုမွ ထင္ေပၚေက်ာ္ၾကားေသာပုဂၢိဳလ္မ်ားမွ ကိုဆိုဗုိေဒသတြင္ ဆာ့ဘ္တို႔အား မ်ဳိးျဖဳတ္သတ္ျဖတ္ေနမႈကို အေရးယူေပးရန္ ယူဂိုဆလဗ္အစိုးရထံ ေတာင္းဆိုခဲ့သည္။ ဆားဘီးယား မ်ဳိးခ်စ္ေခါင္းေဆာင္ မီလိုဆီဗစ္သည္ အမ်ဳိးသားေရးစိတ္ဓါတ္ ႏိုးၾကားလာမႈကို အခြင့္ေကာင္းယူကာ ေခါင္းေဆာင္ တဦးျဖစ္လာခဲ့သည္။ ႏွစ္ႏွစ္ အၾကာတြင္ မီလိုဆီဗစ္သည္ ဆာ့ဘ္လူမ်ဳိး ႏွစ္သန္းႏွင့္အတူ ကိုဆိုဗိုသို႔ခ်ီတက္လာၿပီး မူဆလင္တို႔ႏွင့္ဆင္ႏႊဲခဲ့သည့္ စစ္ပြဲ ႏွစ္ေပါင္း (၆၀၀) ျပည့္ အခမ္းအနား က်င္းပရန္ ခ်ီတက္လာခဲ့သည္။ ေဘာ့စနီးယား၊ ဟာဇီဂိုဗီးနား၌လည္း လူဦးေရ  အခ်ဳိးအစားမ်ားစြာ ေျပာင္းလဲခဲ့သည္။ ၁၉၆၁ခုႏွစ္တြင္ ဆာ့ဘ္လူမ်ဳိး (၄၃)ရာခိုင္ႏႈန္း၊ မူဆလင္(၂၆)ရာခိုင္ႏႈန္း ႐ွိရာမွ (၁၉၉၁)ခုႏွစ္တြင္ ဆာ့ဘ္လူမ်ဳိး(၃၁) ရာခိုင္ႏႈန္းႏွင့္ မူဆလင္ဦးေရ(၄၄)ထိ ေျပာင္းလဲ သြားခဲ့သည္။

ဤကဲ့သို႔ လူဦးေရ မညီမွ်မႈႏွင့္ လူမ်ားစုမွ လူနည္းစုအေပၚ အႏိုင္က်င့္ဗိုလ္က်မႈသည္ မ်ဳိးျဖဳတ္သန္႔စင္ေရး စစ္ပြဲဆီသို႔ ဦးတည္ခဲ့ေၾကာင္းေတြ႔ရသည္။[39] လက္႐ွိရခိုင္ျပည္၏ လူဦးေရေမြးဖြားႏႈန္းကိုၾကည့္ပါက လာမည့္ ဆယ္စုႏွစ္မ်ားအတြင္း ဘဂၤလီဦးေရသည္ ရခိုင္လူဦးေရကိုေက်ာ္တက္ သြားမည္ျဖစ္သည္။ သကၠရာဇ္ (၂၀၀၄) ခု ေမလ (၁၆) ရက္ေန႔တြင္ ႐ိုဟင္ဂ်ာ အမ်ဳိးသားညီလာခံမွ ထုတ္ျပန္ခဲ့ေသာ ေၾကျငာခ်က္တြင္ (၁၉၄၈) မွစ၍ ျပည္ပတြင္ေရာက္႐ွိေနသည့္ ႐ိုဟင္ဂ်ာ (၁.၅) သန္း႐ွိသည္ဟုေဖၚျပခဲ့သည္။[40] သို႔ရာတြင္ ၁၉၈၅ခုႏွစ္ သန္းေခါင္စရင္းအရ ရခိုင္ျပည္တြင္ လူဦးေရ စုစုေပါင္း (၂၆၉၈၀၀၀) ဟုေဖၚျပခဲ့သည္။ မူဆလင္ဘာသာဝင္ (၂၅) ရာခိုင္ႏႈန္း႐ွိေၾကာင္း ေဖၚျပထားသည္။ မူဆလင္ဘာသာဝင္တို႔၏ အထိမ္းအကြပ္ကင္းမဲ့ေသာ ကေလးေမြးဖြားႏႈန္းသည္ ရခိုင္လူဦးေရကို မၾကာမီေက်ာ္တက္သြားႏိုင္ေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။ ၁၉၉၀ ေ႐ြးေကာက္ပြဲတြင္ စစ္ေတြမဲဆႏၵ အမွတ္( ) မွဘဂၤလီလြတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္တစ္ဦး ေ႐ြးေကာက္တင္ ေျမႇာက္ျခင္းခံရသည္ကို ၾကည့္ပါက ရခိုင္ျပည္နယ္၏ ၿမိဳ႕ေတာ္စစ္ေတြ၌ ဘဂၤလီဦးေရသည္ ရခိုင္လူဦးေရထက္ မ်ားျပား ေနသည္ကိုေတြ႔ရသည္။ ဤကဲ့သို႔ လူဦးေရ အခ်ဳိးအစားေျပာင္းလဲမႈသည္ အနာဂါတ္ ကာလအတြင္း လူမ်ဳိးေရး အဓိက႐ုန္းျဖစ္ေပၚရန္ ဦးတည္ေနသည္။

အနာဂါတ္ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု၏တည္ၿငိမ္ေရးကိုၿခိမ္းေျခာက္ေနေသာ (မီးပြား)
စစ္အာဏာ႐ွင္ အဆက္ဆက္၏ အုပ္စိုးမႈေအာက္၌ ဒီမိုကေရစီဆိတ္သုန္းျခင္းႏွင့္ တိုင္းရင္းသား တန္းတူညီမွ်မႈ အခြင့္ အေရးမ်ား ဆံုး႐ႈံးျခင္းတို႔ေၾကာင့္ ျပည္သူလူထုတရပ္လံုးက ဆယ္စုႏွစ္ေပါင္းမ်ားစြာ ဒုကၡခံစားၾကရသည္။ ျမန္မာ ႏိုင္ငံ၏ျပႆနာသည္ ဖြဲ႔စည္းပံုႏွင့္ဆိုင္ေသာ ႏိုင္ငံေရးျပႆနာျဖစ္သည္။[41] ထုိ႔အတြက္ အနာဂါတ္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု ဖြဲ႔စည္းပံုဆိုင္ရာ အေျခခံမူမ်ား ခ်မွတ္ႏိုင္ေရး ႏွီးေႏွာဖလွယ္ပြဲတရပ္ကို သကၠရာဇ္(၂၀၀၅)ခုႏွစ္ ေဖေဖာ္ဝါရီ(၉)ရက္မွ (၁၂)ရက္ထိ နယ္စပ္တေနရာတြင္ က်င္းပခဲ့ၿပီး အေျခခံမူ(၈)ခ်က္ကို ခ်မွတ္ခဲ့သည္။ အစည္းအေဝးသို႔ လြတ္ေတာ္ ကိုယ္စားလွယ္မ်ား၊ ႏိုင္ငံေရးပါတီ အဖြဲ႔အစည္းမွ ေခါင္းေဆာင္မ်ား ႏွင့္ကိုယ္စားလွယ္စုစုေပါင္း (၁၀၆) ဦးတက္ ေရာက္ ခဲ့ၾကၿပီး၊ အေျခခံမူ(၈)ခ်က္ကို တညီတၫြတ္တည္း အတည္ျပဳႏိုင္ခဲ့ၾကသည္။[42] ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒသည္ ျပည္သူ လူထုအား အာမခံေပးႏိုင္မည့္အရာျဖစ္သည္။ သို႔ရာတြင္ ယခုေပၚေပါက္လာမည့္ ဖြဲ႔စည္းပံုအေျခခံ ဥပေဒသည္ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔၏ သေဘာ ထင္ဟတ္မႈမ႐ွိသည့္အတြက္ အႀကံျပဳလိုသည္မွာ ႐ိုဟင္ဂ်ာတို႔၏ ျပႆနာကိုမေျဖ႐ွင္းႏိုင္သေ႐ြ႕ ျမန္မာ ႏိုင္ငံတြင္ၿငိမ္းခ်မ္းေရးႏွင့္ အလွမ္းေဝးေနမည္ဟု အႀကံျပဳလိုပါသည္[43] ဟု (ARNO) ေခါင္းေဆာင္ (Nuru Islam) ၏ ေပၚလစီစာတန္းတြင္ ေဖၚျပထားသည္။ ျမန္မာႏိုင္ငံလြတ္လပ္ေရးရ႐ွိၿပီး ေနာက္ပိုင္း ဘဂၤလီမ်ားသည္ ပါကစၥတန္ႏွင့္ ပူးေပါင္းေရး(Pakistan Jindabad) ကိုေၾကြးေၾကာ္လာခဲ့သည္။ သို႔ရာတြင္ ပါကစၥတန္အစိုးရမွ လက္မခံသည့္ အတြက္ေၾကာင့္ ၄င္းတုိ႔၏ေပၚလစီမွာ ေမွးမွိန္သြားခဲ့သည္။ ေနာက္ပိုင္းတြင္ အစၥလမ္ကို အေျချပဳသည့္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ ခြင့္ရျပည္နယ္ တည္ေထာင္ရန္ေတာင္းဆိုလာခဲ့သည္။ ဘဂၤလီတို႔၏ (႐ိုဟင္ဂ်ာ) တိုင္းရင္းသားဟု အသိအမွတ္ျပဳရန္ ေတာင္းဆိုလာမႈႏွင့္ ကိုယ္ပိုင္အုပ္ခ်ဳပ္ေရးရ႐ွိရန္ ေတာင္းဆိုလာမႈသည္ ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔၏ အသက္႐ွင္ရပ္တည္ေရးႏွင့္ နယ္ေျမပိုင္ဆိုင္မႈကို တိုက္႐ိုက္ၿခိမ္းေျခာက္လာခဲ့သည္။
ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔၏ (အမ်ဳိးသီလ၊ ႏွစ္ဌါနကို၊ ျပည့္ဝမ႑ိဳင္၊ ေစာင့္စြမ္းႏိုင္သည္၊ ရကၡိဳင္နာမ၊ ဘြဲ႔မည္လွျဖင့္၊ အႏၷတၱသညာ၊ ေခၚအပ္ရာတည္း) ဟူေသာ အမ်ဳိးသားေရးဆိုင္ရာ အေတြးအေခၚကိုပါ တိုက္႐ိုက္ၿခိမ္းေျခာက္လာသည့္ အတြက္ အနာ ဂါတ္တြင္လည္း ၿငိမ္းခ်မ္းစြာလက္တြဲေနထိုင္ေရးဟူေသာ အေတြးအေခၚမွာလည္း ျဖစ္လာႏိုင္ေျခမ႐ွိေၾကာင္း ေတြ႔ရသည္။ ရခိုင္လူမ်ဳိးတို႔သည္ လက္႐ွိပိုင္ဆိုင္ထားေသာ နယ္ေျမအား ဗ်ာဒိတ္ေျမဟုခံယူထားျခင္းႏွင့္ ရခိုင္ျဖစ္လွ်င္ ဗုဒၶဘာသာ ျဖစ္ရမည္ဟူေသာ အေတြးအေခၚသည္ (Jihad)[44] ကို အေျချပဳထားသည့္ အစၥလာမ္ဘာသာ ခ်ဲ႕ထြင္ေရးႏွင့္ ေျဖာင့္ေျဖာင့္ ႀကီးဆန္႔က်င္ ေနသည့္အတြက္ အနာဂါတ္ ဖက္ဒရယ္ျပည္ေထာင္စု တည္ေထာင္ရာတြင္ ႀကီးမားေသာ စိမ္ေခၚမႈႏွင့္ ရင္ဆိုင္ ရႏုိင္သည္။

ကိုးကားခ်က္

[30] Championing Islamist Extremism, Bertil Linter, Far Eastern Economic Review ( FEER), September 16, 2002.

[31] Ibid.

 [32]Ibid.

 [33] Ibid.

[34] Fear of the Dhaka in fanatic grip, the telegraph, August 21, 2005.

 [35] Ibid.

 [36] Burmese Muslim Seventeen Jailed, Eight Remanded, Narinjara News, October 20, 2005.

 [37] The Clash of civilization, the remarking of world order, Samuel P. Huntington, Simon and Schuster, New York. 1996.

[38] Balkan Tragedy, Chaos and dissolution after cold war, Susan Woodward, Washington DC, 1995.

[39] The Clash of civilization, the remarking of world order, Samuel P. Huntington, Simon and Schuster, New York. 1996.

[40] The statement of Rohingya National Convention, May 16, 2004.

 [41] Statement on Basic Principle Seminar, February9-12-2005.

[42] Ibid.

[43] Rohingya Autonomous State A Must in the Future Constitution of Burma, Nuru Islam, ARNO’s press department.

[44] . Jihad (ဤစစ္ပြဲမ်ိဳးမွာ အစၥလာမ္ဘာသာ ထြန္းကားေရးႏွင့္တည္ၿမဲေရးအတြက္ ဆင္ႏြဲ႕ရေသာစစ္ပြဲ အမ်ိဳးအစားျဖစ္သည္။ အစၥလာမ္ဘာသာဝင္မ်ားအဖို႕ မိမိအသက္၊ ခႏၶာႏွင့္ ဓနဥစၥာကို ဤကဲ့သို႕ေသာ စစ္ပြဲမ်ားေၾကာင့္ ရရွိေသာကုသိုလ္ထက္ၾကီးျမတ္ေသာအရာ ဟူ၍ မရွိဟူေသာ ယံုၾကည္ခ်က္ျဖစ္သည္။